श्रीगणेशायनमः ॥
जय जय नदनांतक मनमोहना । मदमत्सरकाननदहना ।
हे भवभयपाशनिकृतंना । भवानीरंजना भयहारका ॥ १ ॥
हिमाद्रिजामाता गंगाधरा । सिंधुरवदनजनका कर्पूरगौरा ।
पद्मनाभमनरंजना त्रिपुरहरा । त्रिदोषशमना त्रिभुवनेशा ॥ २ ॥
नीलग्रीवा सुहास्यवदना । नंदीवहना अंधकदमना ।
गजांतका दक्षक्रतुदलना । दानवदमना दयानिधे ॥ ३ ॥
अमितभक्तप्रियकरा । ताटिकांतकपूज्य त्रितापहरा ।
तुझे गुण वर्णावया दशशतवक्रा । शक्ति नव्हेचि सर्वथा ॥ ४ ॥
नित्य शांत निर्विकल्प निरंजना । आशापाशरहिता विरक्त पूर्णा ।
निजभक्तपाशविमोचना । जन्ममरणमोचक जो ॥ ५ ॥
जे विषय कामनायुक्त । तुज स्वामी अनन्य भजत ।
त्यांसी पुरविसी विषयपदार्थ । जे जे इच्छित सर्वही ॥ ६ ॥
सकामासी कामना पुरवून । तूं निजध्यानीं लाविसी मन ।
तेच परम विरक्त होऊन । पद निर्वाण पावती ॥ ७ ॥
सोमवार शिवरात्री प्रदोष । आचरतां तरले असंख्य स्त्रीपुरुष ।
येचविषयीं कथा निर्दोष । सूत सांगे शौनकादिकां ॥ ८ ॥
आर्यावर्त देश पवित्र । तेथींचा चित्रवर्मा नाम नृपवर ।
जैसे पूर्वीं नल हरिश्र्चंद्र । तैसा पुण्यशील प्रतापी ॥ ९ ॥
जैसा जनक रक्षी बाळ स्नेहाळ । तैसा गोविप्रपाळक नृपाळ ।
दुष्ट दुर्जन शत्रु खळ । त्यांसी काळ दंडावया ॥ १० ॥
प्रयत्नाविषयीं जैसा भगीरथ । बळास उपमिजे वायुसुत ।
समरसभूमीस भार्गव अजित । विरोचनात्मज दानाविषयीं ॥ ११ ॥
शिव आणि श्रीधर । त्यांच्या भक्तीसी तत्पर ।
त्यास झाले बहुत पुत्र । पितयातुल्य प्रतापी ॥ १२ ॥
बहुत नवस करितां पंचवदना । एक कन्या झाली शुभानना ।
सुलोचना नैषधअंगना । उपमेस तिच्या न पुसती ॥ १३ ॥
तारकारिजनकशत्रुप्रिया । वृत्रारिशत्रुजनकजाया ।
उपमा देतां द्विजराजभार्या । बहुत वाटती हळुवट ॥ १४ ॥
ते अपार प्रतिमा भार्गवीची । उपमा साजे हैमवतीची ।
कीं द्रुहिणजाया पुत्री मित्राची । उपमा साच द्यावी तीतें ॥ १५ ॥
कलंकरहित रोहिणीधव । तैसा मुखशशी अभिनव ।
त्रैलोक्यसौंदर्य गाळूनि सर्व । ओतिली कमलोद्भवें ॥ १६ ॥
तिच्या जन्मकाळीं द्विज सर्व । जातक वर्णिती अभिनव ।
चित्रवर्मा रायासी अपूर्व । सुख वाटलें बहुतचि ॥ १७ ॥
एक द्विज बोले सत्य वाणी । ही होईल पृथ्वीची स्वामिणी ।
दहा सहस्त्र वर्षें कामिनी । राज्य करील अवनीचें ॥ १८ ॥
ऐकतां तोषला राव बहुत । द्विजांस धन वस्त्रें अलंकार देत ।
ज्याणें जें मागितलें तें पुरवीत । नाहीं नेदीं न म्हणेचि ॥ १९ ॥
तिचें नाम सीमंतिनी । सीमा स्वरुपाची झाली तेथूनी ।
लावण्यगंगा चातुर्यखाणी । शारदेऐसी जाणिजे ॥ २० ॥
राव संतोषें कोंदला बहुत । तों अमृतांत विषबिंदु पडत ।
तैसा एक पंडित । भविष्यार्थ बोलिला ॥ २१ ॥
चवदावें वर्षीं सीमंतिनीसी । वैधव्य येईल निश्र्चयेसी ।
ऐसें ऐकतां राव मानसीं । उद्विग्न बहुत जाहला ॥ २२ ॥
वाटे वज्र पडिलें अंगावरी । कीं सौदामिनी कोसळली शिरीं ।
किंवा काळिजी घातली सुरी । तैसें झालें रायासी ॥ २३ ॥
पुढती बोले तो ब्राह्मण । राया शिवदयेकरुन ।
होईल सौभाग्यवर्धन । सत्य सत्य त्रिवाचा ॥ २४ ॥
विप्र सदना गेले सवेग । रायासी लागला चिंतारोग ।
तंव ती शुभांगी उद्वेग । रहित उपवर जाहली ॥ २५ ॥
सकळकळाप्रवीण । चातुर्यखाणीचें दिव्य रत्न ।
तिचें ऐकतां सुस्वर गायन । धरिती मौन कोकिळा ॥ २६ ॥
अंगींचा सुवास पाहून । कस्तूरीमृग घेती रान ।
पितयास आवडे प्राणांहून । पाहतां नयन न धाती ॥ २७ ॥
वदन पाहूनि रतिपति लज्जित । कटी देखोनि हरि वदन न दाखवीत ।
गमन देखोनि लपत । मराळ मानससरोवरीं ॥ २८ ॥
क्षण एक चाले गजगती । देखोनि शंकला करिपती ।
कुरळ केश देखोनि भ्रमरपंक्ती । रुंजी घालिती सुवासा ॥ २९ ॥
कमळ मृग मीन खंजन । लज्जित देखोनि जिचे नयन ।
वेणीची आकृती पाहून । भुजंग विवरीं दडाले ॥ ३० ॥
या वृक्षावरुनि त्या वृक्षीं देख । शुकपळती पाहतां नासिक ।
बिंबफळे अति सुरेख । लज्जित अधर देखतां ॥ ३१ ॥
पक्वदाडिंबबीज सुरंग बहुत । त्यांस लाजविती जिचे दंत ।
कुच देखोनि कमंडलु शंकित । स्वरुप अद्भुत वर्णूं किती ॥ ३२ ॥
तनूचा सुवास अत्यंत । जाय दशयोजनपर्यंत ।
सूर्यप्रभासम कांति भासत । शशिसम मनोरमा ॥ ३३ ॥
झाली असतां उपवर । तिच्या पद्मिणी सख्या सुंदर ।
किन्नरकन्या मनोहर । गायन करिती तिजपासीं ॥ ३४ ॥
त्यांच्या मुखे करोनी । वार्ता ऐके सीमंतिनी ।
चतुर्दशवर्षीं आपणालागुनी । वैधव्य कथिलें ऋषीनें ॥ ३५ ॥
परम संताप पावली ते समयीं । याज्ञवल्क्याची स्त्री मैत्रेयी ।
तिचे पाय धरुनि लवलाहीं । पुसे सद्गद होवोनियां ॥ ३६ ॥
सौभाग्यवर्धनव्रत । माये कोणतें सांग त्वरित ।
कोणतें पूजूं दैवत । कोणत्या गुरुसी शरण जाऊं ॥ ३७ ॥
सांगीतला सकळ वृत्तांत । चवदावे वर्षीं वैधव्य यथार्थ ।
मग मैत्रेयी बोलत । धरीं व्रत सोमवार ॥ ३८ ॥
सांगे शिवमंत्र पंचाक्षरी । तांत्रिक क्रिया सर्व श्रुत करी ।
निशी झालिया पुजावा त्रिपुरारी । षोडशोपचारें सप्रेम ॥ ३९ ॥
म्हणे तुज दुःख झालें जरी प्राप्त । तरी न सोडीं हें व्रत ।
ब्राह्मणभोजन दंपत्य बहुत । पूजीं माये अत्यादरें ॥ ४० ॥
पडिले दुःखाचे पर्वत । तरी टाकूं नको हें व्रत ।
उबग न धरीं मनांत । बोल न ठेवीं व्रतातें ॥ ४१ ॥
त्यावरी नैषधराज नळ जाण । त्याचा पुत्र इंद्रसेन ।
त्याचा तनय चित्रांगद सुजाण । केवळ मदन दूसरा ॥ ४२ ॥
चतुःषष्टिकळायिक्त । जैसा पितामह नळ विख्यात ।
सर्वलक्षणीं दिसे मंडित । चित्रांगद तैसाचि ॥ ४३ ॥
कुंभिनी शोधिली समग्र । परी त्याहूनि नाहीं सुंदर ।
तो तीस योजिला वर । राशी नक्षत्र पाहूनी ॥ ४४ ॥
इकडे सीमंतिनी आचरे व्रत । सांगितल्याहूनि विशेष करीत ।
आठ दिवसां अकरा शत । दंपत्यें पूजीत वस्त्रालंकारें ॥ ४५ ॥
आणीकही ब्राह्मणभोजन । आल्या अतिथा देत अन्न ।
सांग करी शिवपूजन जागरण सोमनिशीं ॥ ४६ ॥
पंचसूत्री शिवलिंग । मणिमय शिवसदन सुरंग ।
कोणी एक न्यून प्रसंग । न घडे सीमंतिनीपासूनी ॥ ४७ ॥
शिवास अभिषेकितां पापसंहार । शिवपूजनें साम्राज्य अपार ।
गंधाक्षता माला परिकर । सौभाग्यवर्धन त्याकरितां ॥ ४८ ॥
शिवापुढें धूप जाळितां बहुवस । तेणें आंग होय सुवास ।
दीप चालवितां वंश । वर्धमान होय पैं ॥ ४९ ॥
आणीकही दीपाचा गुण । कांति विशेष आयुष्यवर्धन ।
नैवेद्यें भाग्य पूर्ण । वर्धमान लक्ष्मी होय ॥ ५० ॥
तांबूलदानें यथार्थ । सिद्ध चारी पुरुषार्थ ।
नमस्कारें आरोग्य होत । प्रदक्षिणे भ्रम नासे ॥ ५१ ॥
जपें साधे महासिद्धी । होमहवनें होय कोषवृद्धी ।
कीर्तन करितां कृपानिधी । सांग ठाके पुढें उभा ॥ ५२ ॥
ध्यानें होय महाज्ञान । श्रवणें आधिव्याधिहरण ।
नृत्य करितां जन्ममरण । धूर्जटी दूर करीतसे ।॥ ५३ ॥
तंतवितंत घन सुस्वर । शिवप्रीत्यर्थ करितां वाद्य समग्र ।
तेणें कंठ सुरस कीर्ति अपार । रत्नदानें नेत्र दिव्य होती ॥ ५४ ॥
एवं सर्व अलंकार वाहतां । सर्वांठाईं जयलाभ तत्वतां ।
ब्राह्मणभोजन करितां । वर्णिलें सर्व प्राप्त होय ॥ ५५ ॥
मैत्रेयीनें पूर्वीं व्रत । सीमंतिनीसी सांगितलें समस्त ।
त्याहूनि ते विशेष आचरत । शिव पूजित आदरें ॥ ५६ ॥
त्यावरी नैषधाचा पौत्र । चित्रंगदनामें गुणगंभीर ।
त्यासी आणोनियां सादर । सीमंतिनी दीधली ॥ ५७ ॥
चारी दिवसपर्यंत । सोहळा झाला जो अद्भुत ।
तो वर्णितां ग्रंथ यथार्थ । पसरेल समुद्राऐसा ॥ ५८ ॥
सहस्त्र अर्बुदें धन जाण । रायें दिधली वरदक्षिणा ।
वस्त्रें अलंकार नवरत्नां । गणना कोण न करवे ॥ ५९ ॥
अश्र्वशाळा गजशाळा । रत्नखचित यानें विशाळा ।
चित्रशाळा नृत्यशाळा ।आंदण दिधलें जामाता ॥ ६० ॥
चारी दिवसपर्यंत । चारी वर्ण केले तृप्त ।
विप्रां दक्षिणा दिली अपरिमित । नेतां द्विज कंटाळती ॥ ६१ ॥
आश्रमा धन नेतां ब्राह्मण । वाटेस टाकिती न नेववे म्हणून ।
याचकां मुखीं हेंचि वचन । पुरे पुरे किती न्यावें ॥ ६२ ॥
रायाचा औदार्यकृशान । दारिद्र्यरान टाकिलें जाळून ।
दुराशा दुष्कंटकववन । दग्ध झालें मुळींहूनी ॥ ६३ ॥
धनमेदग वर्षतां अपार । दारिद्र्यधुरोळा बैसला समग्र ।
याचकतृप्तितृणांकुर । टवटवीत विरुढले ॥ ६४ ॥
असो नैषधपुरींचे जन । पाहाती सीमंतिनीचें वदन ।
इंदुकळा षोडश चिरुन । द्विज ओतिले बत्तीस ॥ ६५ ॥
कलंक काढूनि निःशेष । द्विजसंधी भरल्या राजस ।
मुखींचे निघतां श्र्वासोच्छ्वास । सुगंधराज तोचि वाटे ॥ ६६ ॥
जलजमुखी जलजकंठ । जलजमाला तेज वरिष्ठ ।
जलजनिंबपत्रें करुनि एकवट । ओंवाळुनी टाकिती शशिमुखा ॥ ६७ ॥
असो साडे झालिया पूर्ण । नैषधदेशा गेला इंद्रसेन ।
सकळ वर्हाडी अनुदिन । सौंदर्य वर्णिती सीमंतिनीचें ॥ ६८ ॥
विजयादशमी दीपावळी लक्षून । जामात राहविला मानेंकरुन ।
कितीएक दिवस घेतला ठेवून । चित्रवर्माराजेंद्रें ॥ ६९ ॥
जैसा श्रीरंग आणि इंदिरा । तैसा जोडा दिसे साजिरा ।
नाना उपचार वधूवरां । समयोचित करी बहू ॥ ७० ॥
कोणे एके दिवसीं चित्रांगद । सवें घेऊनि सेवकवृंद ।
धुरंधर सेना अगाध । जात मृगयेलागुनी ॥ ७१ ॥
वनीं खेळतां श्रमला फार । धर्म आला तप्त शरीर ।
जाणोनि नौका सुंदर । यमुनाडोहीं घातली ॥ ७२ ॥
त्यांत मुख्य सेवक घेऊन । बैसला चित्रांगद गुणनिधान ।
आवले आवलिती चहूंकडून । कौतुकें भाषण करिताती ॥ ७३ ॥
कृतांतभगिनीचें उदक । कृष्णवर्ण भयानक ।
त्या उदकाचा अंत सम्यक । कधीं कोणी न घेतला ॥ ७४ ॥
तो प्रभंजन सुटला अद्भुत । नौका तेथें डळमळीत ।
आवले आक्रोशें बोलत । नौका बुडाली म्हणोनियां ॥ ७५ ॥
भयभीत झाले समस्त । नौका बुडाली अकस्मात ।
एकचि वर्तला आकांत । नाहीं अंत महाशब्दा ॥ ७६ ॥
तीरीं सेना होती अपार । तिच्या दुःखासि नाहीं पार ।
चित्रांगदाचे पाठिराखे वीर । आकांत करिती एकसरें ॥ ७७ ॥
सेवक धांवती हांक फोडीत । चित्रवर्म्यासि जाणविली मात ।
राव वक्षःस्थळ बडवीत । चरणीं धांवत यमुनातीरीं ॥ ७८ ॥
शिबिकेमाजी बैसोनी । मातेसमवेत सीमंतिनी ।
धांवत आली तेच क्षणीं । पडती धरणीं सर्वही ॥ ७९ ॥
दुःखार्णवीं पडली एकसरी । तेथें कोणासी कोण सांवरी ।
सीमंतिनी पडली अवनीवरी । पिता सांवरी तियेसी ॥ ८० ॥
माता धांवोनि उठाउठीं । कन्येच्या गळां घाली मिठी ।
शोक करी तेणें सृष्टीं । आकांत एकचि वर्तला ॥ ८१ ॥
सीमंतिनीचा शोक ऐकोनी । डळमळूं लागली कुंभिनी ।
मेदिनीवसनाचें पाणी । तप्त झालें एकसरें ॥ ८२ ॥
पशु पक्षी वनचरें समस्त । वृक्ष गुल्म लता पर्वत ।
त्यांसही शोक अत्यंत । सीमंतिनीसी पाहतां ॥ ८३ ॥
शोकें मूर्च्छना येऊनी । निचेष्टित पडली सीमंतिनी ।
तों इंद्रसेनासहित गृहिणी । आली वार्ता ऐकोनियां ॥ ८४ ॥
अवघीं झालीं एकत्र । दुःखार्णवाचा न लागे पार ।
स्नुषेतें देखोनि श्र्वशुर । शोकाग्नीनें कवळिला ॥ ८५ ॥
चित्रांगदाची माता पडली क्षितीं । तिचें नाम लावण्यवती ।
सकळ स्त्रिया सांवरिती । नाहीं मिती शिकासी ॥ ८६ ॥
मृत्तिका घेवोनि हस्तकीं । लावण्यवती घाली मुखीं ।
म्हणे गहन पूर्वकर्म कीं । शोक झाला यथार्थ ॥ ८७ ॥
माझा एकुलता एक बाळ । चित्रांगद परम स्नेहाळ ।
पूर्वपापाचें हें फळ । कालिंदी काळ झाली आम्हां ॥ ८८ ॥
माझी अंधाची काठी पाहीं । कोणें बुडविली यमुनाडोहीं ।
मज अनाथाची गांठी पाहीं । कोणें सोडिली निर्दयें ॥ ८९ ॥
माझा दावा गे राजहंस । कोणें नेलें गे माझें पाडस ।
माझा चित्रांगद डोळस । कोणें चोरुन नेला गे ॥ ९० ॥
म्हणे म्यां पूर्वीं काय केलें । प्रदोष व्रत मध्येंच टाकिलें ।
कीं शिवरात्रीस अन्न घेतलें । कीं व्रत मोडिलें सोमवार ॥ ९१ ॥
कीं रमाधव उमाधव । यांत केला भेदभाव ।
कीं हरिहरकीर्तन गौरव । कथारंग उच्छेदिला ॥ ९२ ॥
कीं पंक्तिभेद केला निःशेष । कीं संतमहंतां लाविला दोष ।
कीं परधनाचा अभिलाष । केला पूर्वीं म्यां वाटे ॥ ९३ ॥
कीं दान देतें म्हणवून । ब्राह्मणासी चाळविलें बहुत दिन ।
कीं दाता देतां दान । केलें विघ्न म्यां पूर्वीं ॥ ९४ ॥
कोणाच्या मुखींचा घास काढिला । कीं गुरुद्रोह पूर्वीं मज घडला ।
कीं पात्रीं ब्राह्मण बैसला । तो बाहेर घातला उठवून ॥ ९५ ॥
कीं कुरंगीपाडसां विघडविलें । कीं परिव्राजकाप्रति निंदिलें ।
तरी ऐसें निधान गेलें । त्याच दोषास्तव वाटे ॥ ९६ ॥
असो प्रधानवर्गीं सांवरुनी । सहपरिवारें चित्रवर्मा सीमंतिनी ।
स्वनगरासी नेवोनी । निजसदनीं राहविलीं ॥ ९७ ॥
इंद्रसेन लावण्यवती । शोकें संतप्त नगरा जाती ।
तंव दायाद येऊनि पापमती । राज्य सर्व घेतलें ॥ ९८ ॥
मग इंद्रसेन लावण्यवती । देशांतरा पळोनि जाती ।
तेथोनिही शत्रु धरुन आणिती । बंदीं घालिती दृढ तेव्हां ॥ ९९ ॥
इकडे सीमंतिनी व्रत । न सोडी अत]यादरें करीत ।
एकादशशत दंपत्य । पूजी संयुक्त विधीनें ॥ १०० ॥
सर्वही भोग वर्जूनि जाण । यामिनीदिनीं नित्य करी शिवस्मरण ।
तीन वर्षें झालीं पूर्ण । यावरी वर्तमान ऐका पुढें ॥ १०१ ॥
इकडे चित्रांगद यमुनेंत बुडाला । नागकन्यांनीं पाताळीं नेला ।
नागभुवनींची पाहतां लीला । तटस्थ झाला राजपुत्र ॥ १०२॥
दिव्य नारी देखिल्या नागिणी । पद्मिनी हस्तिनी चित्रिणी ।
शंखिनी अतिचतुर भामिनी । सुवास अंगीं ज्यांचिया ॥ १०३ ॥
ज्यांच्या पदनखीं निरंतर । गुंजारव करिती भ्रमर ।
ज्यांचा देखतां वदनचंद्र । तपस्वीचकोर वेधले ॥ १०४ ॥
नवरत्नांचे खडे । पसरले तेथें चहुकडे ।
स्वर्गसुखाहूनि आवडे । पाताळभुवन पाहतां ॥ १०५ ॥
तक्षक नागराज प्रसिद्ध । त्यापुढें उभा केला चित्रांगद ।
साष्टांग नमीत सद्गद । होवोनि स्तुति करीतसे ॥ १०६ ॥
निर्भय तेथें राजसुत । तक्षक वर्तमान पुसत ।
जें जें वर्तलें समस्त । केलें श्रुत चित्रांगदें ॥ १०७ ॥
मागुती नागराज झाला बोलता । तुम्ही कोण्या दैवतासी भजतां ।
यावरी शिवमहिमा तत्वतां । झाला वर्णिता चित्रांगद ॥ १०८ ॥
प्रकृति पुरुष दोघेंजणें । निर्मिली इच्छामात्रें जेणें ।
अनंत ब्रह्मांडें प्रीतीनें । रचियेलीं हेळामात्रें ॥ १०९ ॥
इच्छा परततां जाण । अनंत ब्रह्मांडें टाकी मोडून ।
प्रकृतिपुरुषांत होती लीन । पंचभूतें तत्वांसहित ॥ ११० ॥
मग दोघें एकप्रीतीं । आदिपुरुषांमाजी सामावती ।
तो सदाशिव निश्र्चितीं । आम्ही भजतों तयातें ॥ १११ ॥
ज्याच्या मायेपासून । झाले हे त्रिमूर्ति त्रिगुण ।
त्या सत्त्वांशेंकरुन । विष्णु जेणें निर्मिला ॥ ११२ ॥
रजांशें केलें विरंचीस । तमांशें रुद्र तामस ।
तो शिव पुराणपुरुष । आम्ही भजतों सर्वदा ॥ ११३ ॥
पाताळ अंतरिक्ष दशदिशा त्रिभुवन । पंचतत्व सरिता मेदिनीवसन ।
भस्म लोष्ट अष्टधातु व्यापून । उरला तो शिव भजतो आम्ही ॥ ११४ ॥
अष्टादश वनस्पती सर्व बीजें । आकारा आलीं सहजें ।
व्यापिलें जेणें कैलासराजें । त्याचे उपासक आम्ही असों ॥ ११५ ॥
ज्याचे नेत्र सूर्य चंद्र जाण । रोहिणीवर ज्याचें मन ।
रमारमण ज्याचें अंतःकरण । बुद्धि द्रुहिण जयाची ॥ ११६ ॥
अहंकार ज्याचा रुद्र । पाणी जयाचे पुरंदर ।
कृतांत दाढा तीव्र । विराटपुरुष सर्वही जो ॥ ११७ ॥
एवं जितुकें देवताचक्र । ते शिवाचे अवयव समग्र ।
एकादश रुद्र द्वादश मित्र । उभे त्यापुढें कर जोडूनी ॥ ११८ ॥
ऐसे ज्याचे गुण अपार । मी काय वर्णूं मानव पामर ।
त्याच्या दासांचे दास किंकर । आम्ही असों कश्यपात्मज ॥ ११९ ॥
ऐसें वचन ऐकूनि सतेज । परम संतोषला दंदशूकराज ।
क्षेमालिंगन देऊनि कद्रुतनुज । नाना कौतुकें दाखवी तया ॥ १२० ॥
म्हणे देवास जे दुर्लभ वस्त । ते येथे आहे समस्त ।
तूं मज आवडसी बहुत । राहावें स्वस्थ मजपासीं ॥ १२१ ॥
चित्रांगद म्हणे महाराजा । शिवकर्णभूषणा सतेजा ।
जननीजनकांसी वेध माझा । एवडाच मीं पोटीं तयांच्या ॥ १२२ ॥
चौदा वर्षांची सीमंतिनी । गुणनिधान लावण्यखाणी ।
प्राण देईल ते नितंबिनी । बोलतां नयनीं अश्रु आले ॥ १२३ ॥
मातापित्यांचे चरण । खंती वाटते कधीं पाहीन ।
माझी माता मजविण कष्टी जाण । नेत्रीं प्राण उरला असे ॥ १२४ ॥
तरी मज घालवीं नेऊन । म्हणोनि धरिले नागेंद्राचे चरण ।
तक्षक होऊनि प्रसन्न । देत अपार वस्तूंते ॥ १२५ ॥
म्हणे द्वादशसहस्र नागांचे बळ । दिधलें तुज होईल सुफळ ।
तैसाचि झाला तात्काळ । चित्रांगद वीर तो ॥ १२६ ॥
तूं करशील जेव्हां स्मरण । तेव्हां तुज संकटीं पावेन ।
मनोवेग वारु आणून । चिंतामणी सवें दीधला ॥ १२७ ॥
दुर्लभ रत्नें भूमंडळीं । देत अमूल्य तेजागळीं ।
पर्वताकार मोट बांधिली । शिरीं दिधली राक्षसाच्या ॥ १२८ ॥
देत दिव्य वस्त्रें अलंकार । सवें एक दिधला फणिवर ।
मनोवेगें यमुनातीर । क्रमुनि बाहेर निघाला ॥ १२९ ॥
झाले तीन संवत्सर । चहूंकडे पाहे राजपुत्र ।
तेच समयीं सीमंतिनी स्नानासी सत्वर । कालिंदितीरा पातली ॥ १३० ॥
एकाकडे एक पाहती । आश्र्चर्य वाटे ओळख न देती ।
दिव्यरत्नमंडित नृपती । चित्रांगद दिसतसे ॥ १३१ ॥
फणिमस्तकींचीं मुक्तें सतेज विशेष । भुजेपर्यंत डोले अवतंस ।
गजमुक्तांच्या माळा राजस । गळां शोभती जयाच्या ॥ १३२ ॥
पाचा जडल्या कटिमेखलेवरीं । तेणें हिरवी झाली धरित्री ।
मृग पशु धांवती एकसरी । नवें तृण वाढलें म्हणूनियां ॥ १३३ ॥
मुक्ताफळें देखोनि तेजाळ । धांवतचि येती मराळ ।
देखोनि आरक्त रत्नांचे ढाळ । कीर धांवती भक्षावया ॥ १३४ ॥
अंगीं दिव्यचंदनसुगंध । देखोनि धांवती मिलिंद ।
दशदिशा व्यापिल्या सुबद्ध । घ्राणदेवता तृप्त होती ॥ १३५ ॥
विस्मित झाली सीमंतिनी । भ्रमचक्रीं पडली विचार मनीं ।
चित्रांगदही तटस्थ होऊनि । क्षणााक्षणां न्याहाळीत ॥ १३६ ॥
कंठभूषणेंरहित मंगळसूत्र । हरिद्राकुंकुम विरहित वक्र ।
अंजनविवर्जित नेत्र । राजपुत्र पाहातसे ॥ १३७ ॥
न्याहाळितां तटस्थ स्वरुपासी । वाटती रंभा उर्वशी दासी ।
कुचकमंडलु यांसी । उपमा नाहीं द्यावया ॥ १३८ ॥
तप्तचामीकरवर्ण डोळस । चिंताक्रांत अंग झालें कृश ।
कीं चंद्रकळा राजस । ग्रहणकाळीं झांकोळती ॥ १३९ ॥
मग तियेपाशीं येऊन । पुसे साक्षेपें वर्तमान ।
म्हणे तूं आहेस कोणाची कोण । मुळापासून सर्व सांग ॥ १४० ॥
मग आपल्या जन्मापासून । सांगितलें चरित्र संपूर्ण ।
बोलतां आसुवें नयन । भरुनियां चालिले ॥ १४१ ॥
अश्रुधारा स्त्रवती खालत्या । लाविल्या पयोधरलिंगास गळत्या ।
दंत जियेचे बोलतां । नक्षत्रांऐसे लखलखती ॥ १४२ ॥
सीमंतिनीच्या सख्या चतुर । राजपुत्रा सांगती समाचार ।
तीन वर्षें झाली इचा भ्रतार । बुडाला येथें यमुनाजळीं ॥ १४३ ॥
इषी सासुश्र्वशुर दोनी । शत्रूंनीं घातलीं बंदिखानीं ।
हे शुभांगी लावण्यखाणी । ऐसी गती इयेची ॥ १४४ ॥
कंठ दाटला सद्गदित । चित्रांगद खालीं पाहात ।
आरक्तरेखांकित नेत्र । वस्त्रें पुशीत वेळोवेळां ॥ १४५ ॥
सीमंतिनी सख्यांस सांगे खूण । कोण कोठील पुसा वर्तमान ।
सख्या पुसती येणें कोठून । झालें खूण नाम सांगा ॥ १४६ ॥
तो म्हणे आम्ही सिद्ध पुरुष । जातों चिंतिलिया ठायास ।
क्षणें स्वर्ग क्षणें पाताळास । गमन आमुचें त्रिलोकीं ॥ १४७ ॥
कळतें भूतभविष्यवर्तमान । मग सीमंतिनीस हातीं धरुन ।
कानीं सांगे अमृतवचन । भ्रतार तुझा जिवंत असे ॥ १४८ ॥
आजि तीन दिवसां भेटवीन । लटिकें नव्हे कदापि जाण ।
श्रीसदाशिवाची आण । असत्य नव्हे कल्पांतीं ॥ १४९ ॥
सौभाग्यगंगे चातुर्यविलासिनी । तुझें ऐश्र्वर्य चढेल येथूनी ।
परी ही गोष्टी कोणालागूनी । दिवसत्रय प्रगटवूं नको ॥ १५० ॥
ऐसें सांगोनि परम स्नेहें । येरी चोरदृष्टीं मुख पाहे ।
म्हणे वाटतें चित्रांगद होय । ऐसें काय घडूं शके ॥ १५१ ॥
मृत्यु पावला तो येईल कैसा । मग आठवी भवानी महेशा ।
करुणाकरा पुराणपुरुषा । न कळे लीला अगम्य तुझी ॥ १५२ ॥
हा परपुरुष जरी असता । तरी मज कां हातीं धरिता ।
स्नेह उपजला माझिया चित्ता । परम आप्त वाटतसे ॥ १५३ ॥
काय प्राशूनि आला अमृत । कीं काळें गिळोनि उगाळिला सत्य ।
हें मदनांतक षडास्यतात । तुझें कर्तृत्व न कळे मज ॥ १५४ ॥
जगन्निवासा हें करशील सत्य । तरी अकरा लक्ष पूजीन दंपत्य ।
तितक्याच वाती यथार्थ । बिल्वदळें अर्पीन ॥ १५५ ॥
यावरी बोले राजपुत्र । सुकुमारे सदनासी जाईं सत्वर ।
तुझी सासु आणि श्र्वशुर । त्यांसी सांगूं जातों आतां ॥ १५६ ॥
तुमचा पुत्र येतो म्हणोन । शुभ समाचार त्यांस सांगेन ।
येरी करुनि हास्यवदन । निजसदनाप्रति गेली ॥ १५७ ॥
सख्या बोलती आण वाहून । तुझा भ्रतार होय पूर्ण ।
ऐसा पुरुष आहे कोण । तुझा हात धरुं शके ॥ १५८ ॥
तुझीं वचनें ऐकून । त्याच्या नेत्रीं आलें जीवन ।
सीमंतिनी म्हणे वर्तमान । फोडूं नका गे उग्या रहा ॥ १५९ ॥
सीमंतिनीच्या मुखकमळीं । सौभाग्यकळा दिसूं लागली ।
सुखासनारुढ सदना गेली । कोठें कांहीं न बोले ॥ १६० ॥
मनोवेगाच्या वारुवरी त्वरित । आरुढला सीमंतिनीकांत ।
निजनगराबाहेर उपवनांत । जाऊनियां उतरला ॥ १६१ ॥
नाग मनुष्यवेष धरुन । शत्रूंस सांगे वर्तमान ।
द्वादशसहस्त्र नागांचें बळ घेऊन । चित्रांगद आला असे ॥ १६२ ॥
तुम्ही कैसे वांचाल सत्य । तंव ते समस्त झाले भयभीत ।
येरु म्हणे इंद्रसेन लावण्यवती यथार्थ । सिंहासनीं स्थापा वेगीं ॥ १६३ ॥
मग नाग जाऊन । मातापितयांसी सांगे वर्तमान ।
त्यांसी आनंद झाला पूर्ण । त्रिभुवनांत न समाये ॥ १६४ ॥
तों शत्रु होवोनि शरणागत । उभयतांसी सिंहासनीं स्थापीत ।
दायाद कर जोडोनि समस्त । म्हणती आम्हां रक्षा सर्वस्वें ॥ १६५ ॥
मग सर्व दळभार सिद्ध करुन । भेटीस निघाला इंद्रसेन ।
वाद्यनादें संपूर्ण । भूमंडळ डळमळी ॥ १६६ ॥
माता पिता देखोन । सप्रेम धांवे चित्रांगद सुजाण ।
धरुनि पितयाचे चरण । क्षेमालिंगनीं मिसळला ॥ १६७ ॥
मग लावण्यवती धांवत । चित्रांगदाच्या गळां मिठी घालीत ।
जैसा कौसल्येसी रघुनाथ । चतुर्दशवर्षांनंतरें ॥ १६८ ॥
हारपलें रत्न सांपडलें । कीं जन्मांधासी नेत्र आले ।
कीं प्राण जातां पडलें । मुखामाजी अमृत ॥ १६९ ॥
करभार घेऊनि अमूप । धांवती देशोदेशींचे भूप ।
पौरजनांचे भार समीप । येऊनियां भेटती ॥ १७० ॥
हनुमंते आणिला गिरीद्रोण । जेवीं उठविला ऊर्निलारमण ।
आनंदमय झालें त्रिभुवन । तैसेंचि पूर्ण पैं झालें ॥ १७१ ॥
मातापितयांसमवेत । चित्रांगद चालिला मिरवत ।
नैषधपुर समस्त । श्रृंगारिलें तेधवां ॥ १७२ ॥
चित्रवर्म्यासी सांगावया समाचार । धांवताती सेवकभार ।
महाद्वारीं येतां साचार । मात फुटली चहूंकडे ॥ १७३ ॥
चार जाऊनि रायास वंदित । उठा जी तुमचे आले जामात ।
राव गजबजिला धांवत । नयनीं लोटत आनंदाश्रु ॥ १७४ ॥
कंठ झाला सद्गदित । रोमांच अंगीं उभे ठाकत ।
समाचार आणिला त्यासी अलिंगित । धनवस्त्रें देत सीमेहूनि ॥ १७५ ॥
अपार भरुनि रथ । शर्करा नगरां वांटीत ।
मंगळतुरें अद्भुत । वाजों लागलीं एकसरें ॥ १७६ ॥
धांवले अपार भूसुर । रायें कोश दाविले समग्र ।
आवडे तितुकें धन न्यावें सत्वर । सुखासी पार नाहीं माझ्या ॥ १७७ ॥
जय जय शिव उमानाथ । म्हणोनि राव उडत नाचत ।
उपायनें घेऊनि धांवत । प्रजाजन नगरींचे ॥ १७८ ॥
सीमंतिनीसी बोलावून । दिव्य अलंकार लेववून ।
जयजयकार करुन । मंगळसूत्र बांधेलें ॥ १७९ ॥
दिव्य कुंकुम नेत्रीं अंजन । हरिद्रा सुमनहार चंदन ।
सौभाग्य लेवविती जाण । त्रयोदशगुणी विडे देती ॥ १८० ॥
एक श्रृंगार सांवरिती । एक पिकपात्र पुढें करिती ।
नगरींच्या नारी धांवती । सीमंतिनीसी पागावया ॥ १८१ ॥
माता धांवती सद्गदित । सीमंतिनीस हृदयीं धरीत ।
माये तुझा सौभाग्यसमुद्र । असंभाव्य उचंबळला ॥ १८२ ॥
ऐश्र्वर्यद्रुम गेला तुटून । पुढती विरुढला भेदीत गगन ।
तुझी सौभाग्यगंगा भरुन । अक्षय चालिली उतरेना ॥ १८३ ॥
धन्य धन्य सोमवार व्रत । अकरा लक्ष पूजिलीं दंपत्य ।
जितवन करावयास जामात । बोलावूं धाडिलें त्वरेनें ॥ १८४ ॥
मातापितयांसमवेत । चित्रांगद नगरा येत ।
चित्रवर्मा नृपति त्वरित । सामोरा येत तयासी ॥ १८५ ॥
जामाताच्या कंठीं । धांवोनि श्र्वशुरें घातली मिठी ।
ब्रह्मानंदें भरली सृष्टी । पुष्पवृष्टी करिती देव ॥ १८६ ॥
नगरामाजी आणिलीं मिरवत । पुनःविवाह केला अद्भुत ।
मग एकांतीं चित्रांगद नृपनाथ । बोलावीत सीमंतिनीसी ॥ १८७ ॥
पाताळींचें अलंकार अद्भुत । सीमंतिनीला लेववीत ।
नवरत्नप्रभा फांकली अमित । पाहतां तटस्थ नारी नर ॥ १८८ ॥
पाताळींचा सुगंधराज निगुती । आत्महस्तें लेववी सीमंतिनीप्रती ।
नाना वस्तु अपूर्व क्षितीं । श्र्वशुरालागीं दीधल्या ॥ १८९ ॥
सासूश्र्वशुरांच्या चरणीं । मस्तक ठेवीं सिमंतिनी ।
माये तुझा सौभाग्योदधि उचंबळोनी । भरला असो बहुकाळ ॥ १९० ॥
पुत्रसीमंतिनीसहित । इंद्रसेन नैषधपुरा जात ।
अवनीचे राजे मिळोनि समस्त । छत्र देत चित्रांगदा ॥ १९१ ॥
समस्त राज्यकारभार समर्पून । तपासी गेला इंद्रसेन ।
तेथें करुनियां शिवार्चन । शिवपदासी पावला ॥ १९२ ॥
आठ पुत्र पितयासमान । सीमंतिनीसी झाले जाण ।
दहा सहस्र वर्षें निर्विघ्न । राज्य केलें नैषधपुरीं ॥ १९३ ॥
जैसा पितामह नळराज । परम पुण्यश्र्लोक तेजःपुंज ।
तैसाच चित्रांगद भूभुज । न्यायनीतीं वर्ततसे ॥ १९४ ॥
शिवरात्रि सोमवार प्रदोषव्रत । सीमंतिनी चढतें करीत ।
तिची ख्याति अद्भुत । सूत सांगे शौनकांदिकां ॥ १९५ ॥
सीमंतिनी आख्यान सुरस । ऐकतां सौभाग्यवर्धन स्त्रियांस ।
अंतरला भ्रतार बहुत दिवस । तो भेटेल मागुतेन ॥ १९६ ॥
विगतधवा ऐकती । त्या जन्मांतरीं दिव्य भ्रतार पावती ।
शिवचरणीं धरावीं प्रीती । सोमवार व्रत न सोडावें ॥ १९७ ॥
ऐसें ऐकतां आख्यान । अंतरला पुत्र भेटेल मागुतेन ।
आयुरारोग्य ऐश्र्वर्य पूर्ण । होय ज्ञान विद्या बहु ॥ १९८ ॥
गंडांतरें मृत्यु निरसोनि जाय । गतधन प्राप्त शत्रुपराजय ।
श्रवणें पठणें सर्व कार्य । पावे सिद्धी येणेंचि ॥ १९९ ॥
सीमंतिनी आख्यान प्रयाग पूर्ण । भक्तिमाघमासीं करितां स्नान ।
त्रिविध दोष जाती जळोन । शिवपद प्राप्त शेवटीं ॥ २०० ॥
सीमंतिनी आख्यान सुधारस । प्राशन करिती सज्जनत्रिदश ।
निंदक असुर तामस । अहंकारमद्य सेविती ॥ २०१ ॥
अपर्णाहृदयारविंदमिलिंद । श्रीधरस्वामी पूर्ण ब्रह्मानंद ।
अभंग अक्षय अभेद । न चळे न ढळे कदाही ॥ २०२ ॥
श्रीशिवलीलामृत ग्रंथ प्रचंड । स्कंदपुराण ब्रह्मोत्तरखंड ।
परिसोत सज्जन अखंड । षष्ठोध्याय गोड हा ॥ २०३ ॥
Around The Web
