श्रीगणेशाय नमः ।
जेथें सर्वदा शिवस्मरण । तेथेंभुक्ति मुक्ति सर्वकल्याण ।
नाना संकटें विघ्ने दारुण । न बाधती कालत्रयीं ॥ १ ॥
संकेतें अथवा हास्येंकरुन । भलत्या मिसें घडो शिवस्मरण ।
न कळतां परिसासी लोह जाण । संघटतां सुवर्ण करी कीं ॥ २ ॥
न कळतां प्राशिलें अमृत । परी अमर करी कीं यथार्थ ।
औषधी नेणतां भक्षित । परी रोग सत्य हरी कीं ॥ ३ ॥
शुष्कतृणपर्वत अद्भुत । नेणतां बाळक अकस्मात ।
अग्निस्फुलिंग टाकीत । परी भस्म यथार्थ करी कीं ॥ ४ ॥
तैसें न कळतां घडे शिवस्मरण । परी सकळ दोषां होय दहन ।
अथवा विनोदेंकरुन । शिवस्मरण घडो कां ॥ ५ ॥
हे कां व्यर्थ हांका फोडिती । शिव शिव नामें आरडती ।
अरे कां हे उगे न राहती । हरहर गर्जती वेळोवेळां ॥ ६ ॥
शिवनामाचा करिती कोल्हाळ । माझें उठविलें कपाळ ।
शिव शिव म्हणतां वेळोवेळ । काय येतें यांच्या हाता ॥ ७ ॥
ऐसी हेळणा करी क्षणक्षणीं । परी उमावल्लभनाम ये वदनीं ।
पुत्रकन्यानामेंकरुनी । शिवस्मरण घडो कां ॥ ८ ॥
महाप्रीतीनें करितां शिवस्मरण । आदरें करितां शिवध्यान ।
शिवस्वरुप मानूनी ब्राह्मण । संतर्पण करी सदां ॥ ९ ॥
ऐसी शिवीं आवडी धरी । त्याहीमाजी आली शिवरात्री ।
उपवास जागरण करी । होय बोहरी महत्पापा ॥ १० ॥
ते दिवशीं बिल्वदळें घेऊन । यथासांग घडलें शिवार्चन ।
तरी सहस्त्रजन्मींचे पाप संपूर्ण । भस्म होऊन जाईल ॥ ११ ॥
नित्य बिल्वदळें शिवासी वाहत । त्याएवढा नाहीं पुण्यवंत ।
तो तरेल हें नवल नव्हे सत्य । त्याच्या दर्शनें बहुत तरती ॥ १२ ॥
प्रातःकाळी घेतां शिवदर्शन । यामिनीचें पाप जाय जळोन ।
पूर्वजन्मींचें दोष गहन । माध्याह्नीं दर्शन घेतां नुरती ॥ १३ ॥
सायंकाळीं शिव पाहतां सप्रेम । सप्तजन्मींचें पाप होय भस्म ।
शिवरात्रीचा महिमा परम । शेषही वर्णू शकेना ॥ १४ ॥
कपिलाषष्ठी अर्धोदय संक्रमण । महोदय गजच्छाया ग्रहण ।
इतुकेही पर्वकाळ ओंवाळून । शिवरात्रीवरुन टाकावे ॥ १५ ॥
शिवरात्री आधींचा पुण्यदिवस । त्याहीवरी पूजन जागरण विशेष ।
त्रिकाळपूजा आणि रुद्रघोष । त्याच्या पुण्यासी पार नाहीं ॥ १६ ॥
वसिष्ठ विश्र्वामित्रादि मुनीश्र्वर । सुरगण गंधर्व किन्नर ।
सिद्ध चारण विद्याधर । शिवरात्रीव्रत करिताती ॥ १७ ॥
यदर्थीं सुरस कथा बहुत । शौनकादिकां सांगे सूत ।
ती श्रोतीं ऐकावी सावचित्त । अत्यादरें करुनियां ॥ १८ ॥
तरी मासांमाजी माघमास । ज्याचा व्यास महिमा वर्णी विशेष ।
त्याहीमाजी कृष्णचतुर्दशीस । मुख्य शिवरात्री जाणिजे ॥ १९ ॥
विंध्याद्रिवासी एक व्याध । मृगपक्षीघातक परमनिषिद्ध ।
महानिर्दय हिंसक निषाद । केले अपराध बहुत तेणें ॥ २० ॥
धनुष्यबाण घेऊनि करीं । पारधीसी चालिला दुराचारी ।
पाश वागुरा कक्षेसी धरी । कवच लेत हरितवर्ण ॥ २१ ॥
करीं गोधांगुलित्राण । आणिकही हातीं शस्त्रसामुग्री घेऊन ।
काननीं जातां शिवस्थान । शोभायमान देखिलें ॥ २२ ॥
तंव तो शिवरात्रीचा दिन । यात्रा आली चहूंकडून ।
शिवमंदिर श्रृंगारुन । शोभा आणिली कैलासींची ॥ २३ ॥
शुद्धरजततगटवर्ण । देवालय झळके शोभायमान ।
गगनचुंबित ध्वज पूर्ण । रत्नजडित कळस तळपताती ॥ २४ ॥
मध्यें मणिमय शिवलिंग । भक्त पूजा करिती सांग ।
अभिषेकधारा अभंग । विप्र धरिती रुद्रघोषें ॥ २५ ॥
एक टाळ मृदंग घेऊन । सप्रेम करिती शिवकीर्तन ।
श्रोते करटाळी वाजवून । हरहर शब्दें घोष करिती ॥ २६ ॥
नाना परिमळद्रव्यसुवास । तेणें दशदिशा दुमदुमिल्या विशेष ।
लक्ष दीपांचे प्रकाश । जलजघोष घंटारव ॥ २७ ॥
शशिमुखा गर्जती भेरी । त्यांचा नाद न माये अंबरीं ।
एवं चतुर्विध वाद्यें नानापरी । भक्त वाजविती आनंदें ॥ २८ ॥
तों तेथें व्याध पातला । समोर विलोकी सर्व सोहळा ।
एक मुहूर्त उभा ठाकला । हांसत बोलिला विनोदे ॥ २९ ॥
हे मूर्ख अवघे जन । येथें द्रव्य काय व्यर्थ नासोन ।
आंत दगड बाहेरी पाषाण । देवपण येथें कैंचे ॥ ३० ॥
उत्तम अन्न सांडून । व्यर्थ कां करिती उपोषण ।
ऐसिया चेष्टा करीत तेथून । काननाप्रती जातसे ॥ ३१ ॥
लोक नामें गर्जती वारंवार । आपणहि विनोदें म्हणें शिव हर हर ।
सहज सव्य घालूनि शिवमंदिर । घोर कांतार प्रवेशला ॥ ३२ ॥
वाचेसी लागला तोचि वेध । विनोदें बोले शिव शिव शब्द ।
नामप्रतापें दोष अगाध । झडत सर्व चालिले ॥ ३३ ॥
घोरांदर सेवितां वन । नाढळतीच जीव लघुदारुण ।
तों वरुणदिग्वधूचें सदन । वासरमणि प्रवेशला ॥ ३४ ॥
निशा प्रवर्तली सबळ । कीं ब्रह्मांड करंडां भरलें काजळ ।
कीं विशाळ कृष्णकंबळ । मंडप काय उभारिला ॥ ३५ ॥
विगत धवा जेवीं कामिनी । तेवीं न शोभे कदा यामिनी ।
जरी मंडित दिसे उडुगणीं । परी पतिहीन रजनी ते ॥ ३६ ॥
जैसा पंडित गेलिया सभेंतून । मूर्ख जल्पती पाखंडज्ञान ।
जेवीं अस्ता जाता सहस्त्रकिरण । उडुगणें मागें झळकती ॥ ३७ ॥
असो ऐसी निशा दाटली सुबद्ध । अवघा वेळ उपवासी निषाद ।
तों एक सरोवर अगाध । दृष्टीं देखिलें शोधितां ॥ ३८ ॥
अनेक संपत्ती सभाग्यसदनीं । तेवीं सरोवरीं शोभती कुमुदिनी ।
तटीं बिल्ववृक्ष गगनीं । शोभायमान पसरला ॥ ३९ ॥
योगभ्रष्ट कर्मभूमीसी पावती जनन । तेवीं बिल्व डहाळिया गगनींहून ।
भूमीस लागल्या येऊन । माजी रविशशिकिरण न दिसे ॥ ४० ॥
त्यांत तम दाटलें दारुण । माजी बैसला व्याध जाऊन ।
शरासनीं शर लावून । कानाडी ओढोन सावज लक्षी ॥ ४१ ॥
दृष्टीं बिल्वदळें दाटली बहुत । तीं दक्षिणहस्तें खुडोनि टाकीत ।
तों तेथें पद्मर्जहस्तें स्थापित । शिवलिंग दिव्य होतें ॥ ४२ ॥
त्यावरी बिल्वदळें पडत । तेणें संतोषला अपर्णानाथ ।
व्याधासी उपवास जागरण घडत । सायास न करितां अनायासें ॥ ४३ ॥
वाचेसी शिवनामाचा चाळा । हर हर म्हणे वेळोवेळां ।
पापक्षय होत चालिला । पूजन स्मरण सर्व घडलें ॥ ४४ ॥
एक याम झालिया रजनी । तों जलपानालागीं एक हरिणी ।
आली तेथें ते गर्भिणी । परम सुकुमार तेजस्वी ॥ ४५ ॥
व्याध तिणें लक्षिला दुरुन । कृतांतवत परम दारुण ।
आकर्ण ओढिला बाण । देखोनि हरिणी बोलतसे ॥ ४६ ॥
म्हणे महापुरुषा अन्यायाविण । कां मजवरी लाविला बाण ।
मी तव हरिणी आहे गर्भिण । वध तुवां न करावा ॥ ४७ ॥
उदरांत गर्भ सूक्ष्म अज्ञान । वधितां दोष तुज दारुण ।
एक रथभरी जीव वधिता सान । तरी एक बस्त वधियेला ॥ ४८ ॥
शत बस्त वधितां एक । वृषभहत्येचें पातक ।
शत वृषभ तैं गोहत्या देख । घडली शास्त्र वदतसे ॥ ४९ ॥
शत गोहत्येचें पातक पूर्ण । एक वधिता होय ब्राह्मण ।
शत ब्रह्महत्येचें पातक जाण । एक स्त्री वधिलिया ॥ ५० ॥
शत स्त्रियांहूनि अधिक । एक गुरुहत्येचे पातक ।
त्याहूनि शतगुणी देख । एक गर्भिणी वधिलिया ॥ ५१ ॥
तरी अन्याय नसतां ये अवसरीं । मज मारिसी कां वनांतरीं ।
व्याध म्हणे कुटुंब घरीं । उपवास वाट पहात ॥ ५२ ॥
मीही आजी निराहार । अन्न नाहींच अणुमात्र ।
परी मृगी होऊनि सुंदर । गोष्टी वदसी शास्त्रींच्या ॥ ५३ ॥
मज आश्र्चर्य वाटतें पोटीं । नराऐशा सांगसी गोष्टी ।
तिज देखोनियां दृष्टीं । दया हृदयीं उपजतसे ॥ ५४ ॥
पूर्वी तूं होतीस कोण । तुज एवढें ज्ञान कोठून ।
तूं विशाळनेत्री रुपलावण्य । सर्व वर्तमान मज सांगे ॥ ५५ ॥
मृगी म्हणे ते अवसरीं । पूर्वी मंथन करितां क्षीर सागरीं ।
चतुर्दश रत्नें काढिलीं सुरासुरीं । महाप्रयत्नेंकरुनियां ॥ ५६ ॥
त्यांमाजी मी रंभा चतुर । मज देखोनि भुलती सुरवर ।
नाना तपें आचरोनि अपार । तपस्वी पावती आम्हांतें ॥ ५७ ॥
म्यां नयनकटाक्षजाळें पसरुन । बांधिले निर्जरांचें मनमीन ।
माझिया अंगसुवास वेधून । मुनिभ्रमर धांवती ॥ ५८ ॥
माझें गायन ऐकावया सुरंग । सुधापानीं धांवती कुरंग ।
मी भोगीं स्वर्गीचे दिव्य भोग । स्वरुपें न मानी कोणासी ॥ ५९ ॥
मद अंगीं चढला बहुत । शिवभजन टाकिलें समस्त ।
शिवरात्री सोमवार प्रदोषव्रत । शिवार्चन सांडिलें म्यां ॥ ६० ॥
सोडोनियां सुधापान । करुं लागलें मद्यप्राशन ।
हिरण्यनामा दैत्य दारुण । सुर सोडोनि रतलें त्यासीं ॥ ६१ ॥
ऐसा लोटला काळ अपार । मृगयेसी गेला तो असुर ।
त्या दुष्टासंगे अपर्णावर- । भजनपूजन विसरलें ॥ ६२ ॥
मनासी ऐसें वाटलें पूर्ण । असुर गेला मृगयेलागुन ।
इतुक्यांत घ्यावें शिवदर्शन । म्हणोनि गेलें कैलासा ॥ ६३ ॥
मज देखतां हिमनगजामात । परम क्षोभोनि शाप देत ।
तूं परम पापिणी यथार्थ । मृगी होई मृत्युलोकीं ॥ ६४ ॥
तुझ्या सख्या दोघीजणी । त्या होतील तुजसवें हरिणी ।
हिरण्य असुर माझिये भजनीं । असावध सर्वदा ॥ ६५ ॥
तोही मृग होऊनि सत्य । तुम्हांसींचि होईल रत ।
ऐक व्याधा सावचित्त । मग म्यां शिव प्रार्थिला ॥ ६६ ॥
हे पंचवदना विरुपाक्षा । सच्चिदानंदा कर्माध्यक्षा ।
दक्षमखदळणा सर्वसाक्षा । उःशाप देईं आम्हांतें ॥ ६७ ॥
भोळा चक्रवर्ती दयाळ । उःशाप वदला पयःफेनधवल ।
द्वादश वर्षें भरतां तात्काळ । पावाल माझिया पदातें ॥ ६८ ॥
मग आम्हीं मृगयोनीं । जन्मलों ये कर्मअवनीं ।
मी गर्भिणी आहें हरिणी । प्रसूतकाळ समीप असे ॥ ६९ ॥
तरी मी आपुल्या स्वस्थळा जाऊन । सत्वर येतें गर्भ ठेवून ।
मग तूं सुखें घेईं प्राण । सत्य वचन हें माझें ॥ ७० ॥
ऐसी मृगी बोलिली सावचित्त । त्यावरी तो व्याध काय बोलत ।
तूं गोड बोलसी यथार्थ । परी विश्र्वास मज न वाटे ॥ ७१ ॥
नानापरी असत्य बोलोन । करावें शरीराचें संरक्षण ।
हें प्राणीमात्रासी आहे ज्ञान । तरी तूं शपथ वदे आतां ॥ ७२ ॥
महत्पापें उच्चारुन । शपथ वदें यथार्थ पूर्ण ।
यावरी ते हरिणी दीनवदन । वाहत आण ऐका ते ॥ ७३ ॥
ब्राह्मणकुळीं उपजोन । जो न करी वेदशास्त्राध्यन ।
सत्यशौचवर्जित संध्याहीन । माझें शिरीं पातक तें ॥ ७४ ॥
एक वेदविक्रय करिती पूर्ण । कृतघ्न परपीडक नावडे भजन ।
एक दानासी करिती विघ्न । गुरु निंदाश्रवण एक करिती ॥ ७५ ॥
रमावरउमावरांची निंदा । त्या पापाची मज होय आपदा ।
दान दिधलें जें ब्रह्मवृंदा । हिरोनी घेती माघारें ॥ ७६ ॥
एक यतिनिंदा करिती । एक शास्त्रें पहाती द्वैत निर्मिती ।
नाना भ्रष्टमार्ग आचरती । स्वधर्म आपुला सांडोनियां ॥ ७७ ॥
देवालयामाजी जाऊनी । हरिकथापुराणश्रवणीं ।
जे बैसती विडा घेउनी । ते कोडी होती पापिये ॥ ७८ ॥
जे देवळांत करिती स्त्रीसंभोग । कीं स्त्रीभ्रतारांसी करिती वियोग ।
ते नपुसंक होऊनि अभाग्य । उपजती या जन्मीं ॥ ७९ ॥
वर्मकर्में निंदा करीत । तो जगपुरीषभक्षक काग होत ।
शिष्यांसी विद्या असोनि न सांगत । तो पिंगळा होत निर्धारें ॥ ८० ॥
अनुचित प्रतिग्रह ब्राह्मण घेती । त्यानिमित्तें गंडमाळा होती ।
परक्षेत्रींच्या गाई वळूनि आणिती । ते अल्पायुषी होती या जन्मीं ॥ ८१ ॥
जो राजा करी प्रजापीडण । तो या जन्मीं व्याघ्र कां सर्प होय दारुण ।
वृथा करी साधुछळण । निर्वंश पूर्ण होय त्याचा ॥ ८२ ॥
स्त्रिया व्रतनेम करीत । भ्रतारासी अव्हेरीत ।
धनधान्य असोनि वंचित । त्या वाघुळा होती या जन्मीं ॥ ८३ ॥
पुरुष कुरुप म्हणोनियां त्यागिती । त्या या जन्मीं बालविधवा होती ।
तेथेंही जारकर्म करिती । मग त्या होती वारांगना ॥ ८४ ॥
ज्या भ्रतारासी निर्भर्सिती । त्या दासी किंवा कुलटा होती ।
सेवक स्वामीचा द्रोह करिती । ते जन्मा येती श्र्वानाच्या ॥ ८५ ॥
सेवकापासूनि सेवा घेऊन । त्याचें जो न दे वेतन ।
तो अत्यंत भिकारी होऊन । दारोदारीं हिंडतसे ॥ ८६ ॥
स्त्रीपुरुष गुज बोलतां । जो जाऊनि ऐके तत्वतां ।
त्याची स्त्री दुरावे हिंडतां । अन्न न मिळे तयातें ॥ ८७ ॥
जे जारणमारण करिती । ते भूत प्रेत पिशाच होती ।
यती उपवासें पीडिती । त्यांतें दुष्काळ जन्मवरी ॥ ८८ ॥
स्त्री रजस्वला होऊनी । गृही वावरे जे पापिणी ।
पूर्वज रुधिरीं पडती पतनीं । त्या गृही देव पितृगण न येती ॥ ८९ ॥
जे देवाच्या दिपाचें तेल नेती । ते या जन्मीं निपुत्रिक होती ।
ज्या रांधितां अन्न चोरोनी भक्षिती । त्या मार्जारी होती या जन्मीं ॥ ९० ॥
ब्राह्मणांसी कदन्न घालून । आपण भक्षिती षड्रसपक्वान्न ।
त्यांचे गर्भ पडती गळोन । आपुलिया कर्मवशें ॥ ९१ ॥
जो मातापित्यांसी शिणवीत । तो ये जन्मीं मर्कट होत ।
सासूश्र्वशुरां स्नुषा गांजित । तरी बाळक न वांचे तियेचें ॥ ९२ ॥
मृगी म्हणे व्याधालागून । जरी मी न ये परतोन ।
तरी ही महत्पापें संपूर्ण । माझ्या माथां बैसोत ॥ ९३ ॥
हे मिथ्या गोष्ट होय साचार । तरी घडो शिवपूजेचा अपहार ।
ऐसी शपथ ऐकतां निर्धार । व्याध शंकला मानसीं ॥ ९४ ॥
म्हणे पतिव्रते जाई आतां । सत्वर येईं निशा सरतां ।
हरिणी म्हणे शिवपदासी तत्वतां । पुण्यवंता जाशील ॥ ९५ ॥
उदकपान करुनि वेगीं । निजाश्रमा गेली ते कुरंगी ।
इकडे व्याध दक्षिणभागीं । टाकी बिल्वदळें खुडूनियां ॥ ९६ ॥
दोन प्रहर झाली यामिनी । द्वितीय पूजा शिवें मानुनी ।
अर्धपाप जळालें मुळींहुनी । सप्तजन्मींचें तेधवा ॥ ९७ ॥
नामीं आवड जडली पूर्ण । व्याध करी शिवस्मरण ।
मृगीमुखें ऐकिलें निरुपण । सहज जागरण घडलें तया ॥९८ ॥
तों दुसरी हरिणी अकस्मात । पातली तेथें तृषाक्रांत ।
व्याधें बाण ओढितां त्वरित । करुणा भाकी हरिणी ते ॥ ९९ ॥
म्हणे व्याधा ऐक ये समयीं । मज कामानळें पीडीलें पाहीं ।
पतीसी भोग देईनि लवलाही । परतोनि येतें सत्वर ॥ १०० ॥
व्याध आश्र्चर्य करी मनांत । म्हणे शपथ बोलोनि जाई त्वरित।
धन्य तुमचें जीवित्व । सर्व शास्त्रार्थ ठाउका ॥ १०१ ॥
चापी तडाग सरोवर । जो पतित मोडी देवागार ।
गुरुनिंदक मद्यपानीं दुराचार । तीं पापें समग्र मस्तकीं माझ्या ॥ १०२ ॥
महाक्षत्रिय आपण म्हणवित । समरांगणीं मागें पळत ।
वृत्ति हरी सीमा लोटित । ग्रंथ निंदित महापुरुषांचे ॥ १०३ ॥
वेदशास्त्रांची निंदा करी । संतभक्तांसीं द्वेष धरी ।
हरिहर चरित्रें अव्हेरी । माझें शिरीं तीं पापें ॥ १०४ ॥
धनधान्य असोनि पाहीं । पतीलागीं शिणवी म्हणे नाहीं ।
पति सांडोनि निजे परगृहीं । तीं पापें माझिया माथां ॥ १०५ ॥
पुत्र स्नुषा सन्मार्ग वर्ततां । त्यांसी व्यर्थचि गांजिती जे न पाहता ।
ते कुरुप होती तत्वतां । हिंडतां भिक्षा न मिळेचि ॥ १०६ ॥
बंधुबंधु जे वैर करिती । ते या जन्मीं मत्स्य होती ।
गुरुचें उणें जे पाहती । त्यांची संपत्ती दग्ध होय ॥ १०७ ॥
जे मार्गस्थांचीं वस्त्रें हरिती । ते अतिशूद्र प्रेतवस्त्रें पांघरती ।
आम्ही तपस्वी म्हणोनियां अनाचार करिती । ते घुले होती मोकाट ॥ १०८ ॥
दासी स्वामी सेवा न करी । ती ये जन्मीं होय मगरी ।
जो कन्या विक्रय करी । हिंसक योनीं निपजे तो ॥ १०९ ॥
स्त्री भ्रताराची सेवा करीत । तीस जो व्यर्थचि गांजित ।
त्याचा गृहभंग होत । जन्मजन्मांतरीं न सुटे ॥ ११० ॥
ब्राह्मण करी रसविक्रय । घेतां देतां मद्यपी होय ।
जो ब्रह्मवृंदा अपमानिताहे । तो होय ब्रह्मराक्षस ॥ १११ ॥
एकें उपकार केला । जो नष्ट नाठवी त्याला ।
तो कृतघ्न जंत झाला । पूर्वकर्में जाणिजे ॥ ११२ ॥
विप्र श्राद्धीं जेवुनी । स्त्रीभोग करी ते दिनीं ।
तो श्र्वानसूकरयोनीं । उपजेल निःसंशयें ॥ ११३ ॥
व्यवहारी दहांत बैसोन । खोटी साक्ष देई गर्जोन ।
पूर्वज नरकीं पावती पतन । असत्य साक्ष देतांचि ॥ ११४ ॥
दोघी स्त्रिया करुन । एकीचेंच राखी जो मन ।
तो गोचिड होय जाण । सारमेय शरीरीं ॥ ११५ ॥
पूर्वजन्मीं कोंडी उदक । त्याचा मळमूत्र निरोध देख ।
करितां साधुनिंदा आवश्यक । सत्वर दंत भग्न होती ॥ ११६ ॥
देवालयीं करी भोजन । तरी ये ज्मीं होय क्षीण ।
पृथ्वीपतीची निंदा करितां जाण । उदरीं मंदाग्नि होय पैं ॥ ११७ ॥
ग्रहणसमयीं करी भोजन । त्यासी पित्तरोग होय दारुण ।
परबाळें विकी परदेशीं नेऊन । तरी सर्वांगी कुष्ट भरे ॥ ११८ ॥
जी स्त्री करी गर्भपातन । ती उपजे वंध्या होऊन ।
देवालय टाकी पाडोन । तरी अंगभंग होय त्याचा ॥ ११९ ॥
अपराधाविण स्त्रीसी गांजिताहे । त्याचें ये जन्मीं एक अंग जाये ।
ब्राह्मणाचे अन्न हरिती पापिये । त्यांचा वंश न वाढे कधीं ॥ १२० ॥
गुरु संत माता पिता । त्यांसी होय जो निर्भत्सिता ।
तरी वाचा जाय त्तवतां । अडखळे बोलतां क्षणक्षणां ॥ १२१ ॥
जो ब्राह्मणांसी दंड भारी । त्यासी व्याधितिडका लागती शरीरीं ।
जो संतांसी वादविवाद करी । दीर्घ दंत होती त्याचे ॥ १२२ ॥
देवद्वारींचे तरुवर । अश्र्वत्थादि वृक्ष साचार ।
तोडितां पांगुळ होय निर्धार । भिक्षा न मिळे हिंडता ॥ १२३ ॥
जो सूतकान्न भक्षित । त्याचे उदरी नाना रोग होत ।
आपणचि परिमळद्रव्य भोगी समस्त । तरी दुर्गंधी सर्वांगीं ॥ १२४ ॥
ब्राह्मणाचे ऋण न देतां । तरी बाळपणीं मृत्यु पावे पिता ।
जलवृक्षछाया मोडितां । तरी एकही स्थळ न मिळे त्यातें ॥ १२५ ॥
ब्राह्मणासी आशा लावून । चाळवी नेदी कदा दान ।
तो ये जन्मी अन्न अन्न । करीत हिंडे घरोघरीं ॥ १२६ ॥
जो पुत्रद्वेष करीत । आणि दरिद्रियाचें लग्न मोडित ।
तरी स्त्रीसी सल राहे पोटांत । वंध्या निश्र्चित संसारीं ॥ १२७ ॥
जेणें ब्राह्मण बांधिले निग्रहून । त्यासी सांडसें तोडी सूर्यनंदन ।
जो नायके कथाग्रंथ पावन । बधिर होय जन्मोजन्मीं ॥ १२८ ॥
जो पीडी मातापितयांस । त्याचा सर्वदा होई कार्यनाश ।
एकासी भजे निंदी सर्व देवांस । तरी एकचि पुत्र होय त्यासी ॥ १२९ ॥
जो चांडाळ गोवध करी । त्यासी मिळे कर्कश नारी ।
वृषभ वधितां निर्धारीं । शतमूर्ख पुत्र होय त्यासी ॥ १३० ॥
उदकतृणेंविण पशु मारीत । तरी मुक्याचि प्रजा होती समस्त ।
जो पतिव्रतेसी भोगूं इच्छित । तरी कुरुप नारी कर्कशा मिळे ॥ १३१ ॥
जो पारधी बहु जीव संहारी । तो फेंपरा होय संसारीं ।
गुरुचा त्याग जो चांडाळ करी । तो उपजतांचि मृत्यु पावे ॥ १३२ ॥
नित्य अथवा रविवारी मुतें रवीसमोर । त्याचे बाळपणीं दंत भग्न केश शुभ्र ।
जे मृत बाळासाठीं रुदती निर्धार । त्यांस हांसतां निपुत्रिक होय ॥ १३३ ॥
हरिणी म्हणे व्याधालागून । मी सत्वर येतें पतीसी भोग देऊन ।
न ये तरी हीं पापें संपूर्ण । माझ्या माथां बैसोत पैं ॥ १३४ ॥
व्याध मनांत शंकोन । म्हणे धन्य धन्य तुमचे ज्ञान ।
सत्वर येईं गृहासी जाऊन । सत्य संपूर्ण सांभाळीं ॥ १३५ ॥
जलपान करुनि वेगीं । आश्रमा गेली ते कुरंगी ।
तो मृगराज तेचि प्रसंगीं । जलपानार्थ पातला ॥ १३६ ॥
व्याधें ओढिला बाण । तों मृग बोले दीनवदन ।
म्हणे माझ्या स्त्रिया पतिव्रता सगुण । त्यांसी पुसोन येतों मी ॥ १३७ ॥
शपथ ऐकें त्वरित । कीर्तन करिती प्रेमळ भक्त ।
तो कथारंग मोडितां विर्वंश होत । पाप सत्य मम माथां ॥ १३८ ॥
ब्रह्मकर्म वेदोक्त । शुद्ध निजांगें आचरत ।
तो अधम नरकीं पडत । परधर्म आचरतां ॥ १३९ ॥
तीर्थयात्रेसी विघ्नें करी । वाटपाडी वस्त्र द्रव्य हरी ।
तरी सर्वांगीं व्रण अघोरीं । नरकीं पडे कल्पपर्यंत ॥ १४० ॥
शास्त्रकोशीं नाहीं प्रमाण । कूटकविता करी क्षुद्र लक्षून ।
हरिती ब्राह्मणांचा मान । तरी संतान तयांचें न वाढे ॥ १४१ ॥
हरिदिनीं शिवदिनीं उपोषण । विधियुक्त न करी द्वादशी पूर्ण ।
तरी हस्त पाद क्षीण । होती त्याचे निर्धारें ॥ १४२ ॥
एक शिवहरीप्रतिमा फोडिती । एक भगवद्भक्तां विघ्नें करिती ।
एक शिवमहिमा उच्छेदिती । नरकीं होती कीटक ते ॥ १४३ ॥
मातृद्रोही त्यासी व्याधी भरे । पितृद्रोही पिशाच विचरे ।
गुरुद्रोही तात्काळ मरे । भूतप्रेतगणीं विचरे तो ॥ १४४ ॥
विप्र आहार बहुत जेविती । त्यांसी जो हांसे दुर्मती ।
त्याचे मुखीं अरोचक्ररोग निश्र्चिती ॥ १४५ ॥
एक गो विक्रय करिती । एक कन्या विक्रय अर्जिती ।
ते नर मार्जार मस्त होती । बाळें भक्षिती आपुलीं ॥ १४६ ॥
जो कन्या भगिनी अभिलाषी । कामदृष्टीं न्याहाळी पतिव्रतेसी ।
प्रमेहरोग होय त्यासी । कीं खडा गुह्यांत दाटत ॥ १४७ ॥
प्रासादभंग लिंगभंग करी । देवांचीं उपकरणें अलंकार चोरी ।
देवप्रतिष्ठा अव्हेरी । पंडुरोग होय ॥ १४८ ॥
एक मित्रद्रोह विश्र्वासघात करिती । मातृपितृहत्या गुरुसी संकटीं पाडिती ।
ब्रह्मवध गोवध न वारिती । अंगी सामर्थ्य असोनियां ॥ १४९ ॥
ब्राह्मण बैसवोनि बाहेरी । उत्तमान्न जेविती गृहांतरीं ।
सोयर्यंची प्रार्थना करी । संग्रहणी पोटशूळ होती ॥ १५० ॥
एक कर्मभ्रष्ट पंचयज्ञ न करिती । एकब्राह्मणांची सदनें जाळिती ।
एक दीनासी मार्गी नागविती । एक संतांचा करिती अपमान ॥ १५१ ॥
एक करिती गुरुछळण । एक म्हणती पाहों याचें लक्षण ।
नाना दोष आरोपिती अज्ञान । त्यांचें संतान न वाढे ॥ १५२ ॥
जो सदा पितृद्वेष करी । जो ब्रह्मवृदांसी अव्हेरी ।
शिवकीर्तन ऐकतां त्रासे अंतरी । तरी पितृवीर्य नव्हे तो ॥ १५३ ॥
शिवकीर्तनीं नसे सादर । तरी कर्णमूळरोग निर्धार ।
नसत्याचि गोष्टी जल्पे अपार । तों दर्दुर होय निर्धारें ॥ १५४ ॥
शिवकीर्तन किंवा पुराण श्रवण । तेथें शयन करितां सर्प होय दारुण ।
एक अतिवादक छळक जाण । ते पिशाचयोनी पावती ॥ १५५ ॥
एकां देवार्चनीं वीट येत । ब्राह्मण पूजावया कंटाळत ।
तीर्थप्रसाद अव्हेरीत । त्यांच्या आंखुडती अंगशिरा ॥ १५६ ॥
मृग म्हणे ऐसीं पापें अपार । मम मस्तकीं होईल परम भार ।
मग पारधी म्हणे सत्वर । जाई स्वस्थाना मृगवर्या ॥ १५७ ॥
व्याध शिवनामें गर्जे ते क्षणीं । कंठ सद्गदित अश्रु नयनीं ।
मागुती बिल्वदळें खुडोनी । शिवावरी टाकीतसे ॥ १५८ ॥
चौं प्रहरांच्या पूजा चारी । संपूर्ण झाल्या शिवजागरीं ।
सप्तजन्मींचीं पापें निर्धारीं मुळींहूनी भस्म झालीं ॥ १५९ ॥
तों पूर्वदिशा मुख प्रक्षाळित । सुपर्णाग्रज उदय पावत ।
आरक्तवर्ण शोभा दिसत । तेंचि कुंकुम प्राचीचें ॥ १६० ॥
तों तिसरी मृगी आली अकस्मात । व्याध देखिला कृतांतवत ।
म्हणे मारुं नको मज यथार्थ । बाळासी स्तन देऊनि येतें मी ॥ १६१ ॥
व्याध अत्यंत हर्षभरित । म्हणे ही काय बोलेल शास्त्रार्थ ।
तो ऐकावया म्हणत । शपथ करुनि जाय तूं ॥ १६२ ॥
यावरी मृगी म्हणे व्याधा ऐक । जो तृणदाहक ग्रामदाहक ।
गो ब्राह्मणांचें कोंडी उदक । क्षयरोग त्यासी न सोडी ॥ १६३ ॥
ब्राह्मणांची सदनें हरिती देख । त्यांचे पूर्वज रौरवीं पडती निःशंक ।
मातृपुत्रां बिघडती एक । स्त्रीपुरुषां बिघड पाडिती ॥ १६४ ॥
देवब्राह्मण देखोन । खालती न करिती कदा मान ।
निंदिती बोलती कठोर वचन । यम कर चरण छेदी तयांचे ॥ १६५ ॥
परवस्तु चोरावया देख । अखंड लाविला असे रोख ।
साधुसन्मानें मानी दुःख । त्यासी नेत्ररोगतिडका न सोडिती ॥ १६६ ॥
पुस्तकचोर ते मुके होती । रत्नचोरांचे नेत्र जाती ।
अत्यंत गर्वी ते महिष होती । पारधी निश्र्चिती श्येनपक्षी ॥ १६७ ॥
भक्तांची जो निंदा करीत । त्याचे मुखीं दुर्गंधी घाणित ।
जो मातापितयांसी ताडित । लुला होत यालागीं ॥ १६८ ॥
जो अत्यंत कृपण । धन न वेंची अणुप्रमाण ।
तो महाभुजंग होऊन । धुसधुसीत बैसे तेथें ॥ १६९ ॥
भिक्षेसी यतीश्र्वर आला । तो जेणें रिता दवडिला ।
शिव त्यावरी जाण कोपला । संतती संपत्ती दग्ध होय ॥ १७० ॥
ब्राह्मण बैसला पात्रावरी । उठवूनि घातला बाहेरी ।
त्याहूनियां दुराचारी । दुसरा कोणी नसे ॥ १७१ ॥
ऐसा धर्माधर्म ऐकोन । पारधी सद्गद बोले वचन ।
स्वस्थळा जाई जलपान करुनियां । बाळासी स्तन देऊन येईं ॥ १७२ ॥
ऐसें ऐकोनि मृगी लवलाह्या । गेली जलप्राशन करुनियां ।
बाळें स्तनीं लावूनियां । तृप्त केलीं तियेनें ॥ १७३ ॥
वडील झाली प्रसूत । दुसरी पतीची कामना पुरवीत ।
मृगराज म्हणे आतां त्वरित। जाऊं चला व्याधापासीं ॥ १७४ ॥
मृग पाडसांसहित सर्वही । व्याधापासीं आली लवलाही ।
मृग म्हणे ते समयीं । आधीं मज वधी पारधिया ॥ १७५ ॥
मृगी म्हणे हा नव्हे विधी । आम्हीं जाऊं पतीच्या आधीं ।
पाडसें म्हणती त्रिशुद्धी । आम्हांसी वधीं पारधिया ॥ १७६ ॥
त्यांचीं वचनें ऐकतां ते क्षणीं । व्याध सद्गद झाला मनीं ।
अश्रुधारा लोटल्या नयनीं । लागे चरणीं तयांच्या ॥ १७७ ॥
म्हणे धन्य जिणें माझे झालें । तुमचेनि मुखें निरुपण ऐकिलें ।
बहुतां जन्मींचे पाप जळालें । पावन केले शरीर ॥ १७८ ॥
माता पिता गुरु देव । तु्म्हीच आतां माझे सर्व ।
कैंचा संसार मिथ्या वाच । पुत्रकलत्र सर्व लटकें ॥ १७९ ॥
व्याध बोले प्रेमेंकरुन । आतां कधीं मी शिवपद पावेन ।
तों अकस्मात आलें विमान । शिवगण बैसले त्यावरी ॥ १८० ॥
पंचवदन दशभुज । व्याघ्रांबर नेसलें महाराज ।
अद्भुत तयांचे तेज । दिक्चक्रामाजी न समाये ॥ १८१ ॥
दिव्य वाद्यें वाजविती किन्नर । आलाप करिती विद्याधर ।
दिव्य सुमनांचे संभार । सुरगण स्वयें वर्षती ॥ १८२ ॥
मृगें पावली दिव्य शरीर । व्याध करी साष्टांग नमस्कार ।
मुखें म्हणे जयजय शिव हर हर । तों शरीरभाव पालटला ॥ १८३ ॥
परिसीं झगडतां लोह होय सुवर्ण । तैसा व्याध झाला दशभुज पंचवदन ।
शिवगणीं बहुत प्रार्थून । दिव्य विमानीं बैसविला ॥ १८४ ॥
मृगें पावलीं दिव्य शरीर । तींही विमानीं आरुढली समग्र ।
व्याधाची स्तुति वारंवार । करिती सुरगण सर्वही ॥ १८५ ॥
व्याध नेला शिवपदाप्रती । तारामंडळी मृगें राहती ।
अद्यापि गगनीं झळकती । जन पाहती सर्व डोळां ॥ १८६ ॥
सत्यवतीहृदयरत्नखाणी । रसभरित बोलिला लिंगपुराणीं ।
तें सज्जन ऐकोत दिनरजनीं । ब्रह्मानंदेकरुनियां ॥ १८७ ॥
धन्य ते शिवरात्रीव्रत । श्रवणें पातक दग्ध होत ।
जे हें पठण करिती सावचित्त । धन्य पुण्यवंत नर तेचि ॥ १८८ ॥
सज्जन श्रोते निर्जर सत्य । प्राशन करोत शिवलिलामृत ।
निंदक असुर कुतर्कीं बहुत । त्यांसी प्राप्त कैचें हे ॥ १८९ ॥
कैकासनाथ ब्रह्मानंद । तयाचें पदकल्हार सुगंध ।
तेथें श्रीधर अभंग षट्पद । रुंजी घालीत शिवनामें ॥ १९० ॥
शिवलीलामृत ग्रंथ प्रचंड । स्कंदपुराण ब्रह्मोत्तरखंड ।
परिसोत सज्जन अखंड । द्वितीयाध्याय गोड हा ॥ १९१ ॥
