श्रीगणेशाय नमः ॥
भस्मासुरहरणा भाललोचना । भार्गववरदा भस्मलेपना ।
भक्तवत्सला भवभयहरणा । भेदातीता भूताधिपते ॥ १ ॥
भवानीवरा भक्ततारका । भोगिभूषणा भूतपालका ।
भाविकरक्षका भवभयहारका । भक्तरक्षका भवशोषणा ॥ २ ॥
त्रितापशमना त्रिदोषहारका । त्रिगुणातीता त्रिपुरांतका ।
त्रिभुवनजनका त्र्यंबका । त्रयीरक्षका त्रिकांडवेद्या ॥ ३ ॥
तुझ्या कृपाबळें समस्त । त्रयोदश अध्यायपर्यंत ।
कथिलें शिवलीलामृत । आतां कळसाध्याय चौदावा ॥ ४ ॥
तेराव्या अध्यायीं शिवगौरीलग्न । सांगितलें स्वामीकार्तिकाचें जनन ।
यावरी शौनकादिकांलागून । सूत सांगे नैमिषारण्यीं ॥ ५ ॥
सिंहावलोकनें तत्त्वतां । परिसा गजास्यषडास्यांची कथा ।
दोघेही धाकुटे असतां । जगदंबा खेळवी प्रीतीनें ॥ ६ ॥
गजतुंड ओसंगा घेऊन । विश्र्वजननी देत स्तनपान ।
शुंडादंडेंकरुन । दुग्ध ओढीत गजास्य ॥ ७॥
अंबेच्या पृष्ठीवरी प्रीतीं । शुंडा फिरवीत गणपती ।
शुंडेंत पाय सांठवूनि षण्मुखाप्रती । बोलतसे तेधवां ॥ ८ ॥
म्हणे हें घेईं कां अमृत । ब्रह्मादिकां जें अप्राप्त ।
स्कंद बोले क्रोधयुक्त । उच्छिष्ट तुझें न घें मी ॥ ९ ॥
षडानन म्हणे चराचरजननी । लंबनासिक मजलागूनी ।
उच्छिष्ट दुग्ध देतो पाहें लोचनीं । सांग मृडानी कांहीं यातें ॥ १० ॥
शुंडेसी धरुनियां खालें । पाडूं काय ये वेळे ।
माते याचे नासिक विशाळ आगळें । कां हो ऐसें केलें तुवां ॥ ११ ॥
इंद्र चंद्र मित्र निर्जर । मूर्ति प्रसवलीस मनोहर ।
परी हा लंबनासिक कर्ण थोर । दंत एक बाहेर दिसतसे ॥ १२ ॥
ऐसा कां प्रसवलीस बाळ । ऐकतां हांसे पयःफेनधवल ।
धराधरेंद्रनंदिनी वेल्हाळ । तिसीही हास्य नाटोपे ॥ १३ ॥
स्कंद म्हणे जननी पाहीं । यासी उतरी मज स्तनपान देईं ।
मग जगदंबेनें लवलाहीं । विघ्नेशा खालीं बैसविलें ॥ १४ ॥
षण्मुख आडवा घेवोनी । स्तन जीं घाली त्याच्या वदनीं ।
पांचही मुखे आक्रंदोनी । रडों लागलीं तेधवां ॥ १५ ॥
तें देखोनि गणनाथ । पोट धरोनि गदगदां हांसत ।
म्हणे अंबे तुझा हा कैसा सुत । हांक फोडीत आक्रोशे ॥ १६ ॥
एक स्तन घातला याचे वदनीं । आणीक पांच आणसी कोठूनी ।
ऐसें ऐकत पिनाकपाणी । काय हांसोनि बोलत ॥ १७ ॥
काय म्हणतो गजवदन । ऐसा कां प्रसवलीस नंदन ।
यावरी अपर्णा सुहास्यवदन । प्रतिउत्तर देतसे ॥ १८ ॥
म्हणे हा तुम्हांसारिखा झाला नंदन । तुम्ही पंचमुख हा षणमुख पूर्ण ॥ १९ ॥
यावरी षण्मुख आणि गणपती । लीलाकौतुकें दोघे क्रीडती ।
विनोदें कलह करिती । अंतरीं प्रीती अखंड ॥ २० ॥
दोघेही तडतां ऐकोनी । धांवोनि आली जगत्त्रयजननी ।
वक्रतुंडासी हृदयीं धरोनी । म्हणे बाळका काय झालें ॥ २१ ॥
तंव तो म्हणे स्कंदें येवोन । अंबे धरिले माझे कर्ण ।
बोलिला एक कठिण वचन । तुझें नयन सान कां रे ॥ २२ ॥
जगदंबा मग हांसोन । अग्निसंभूताप्रति बोले वचन ।
गजवदनासी कठीण भाषण । ऐसें कैसें बोललासी ॥ २३ ॥
स्कंद म्हणे तर्जनी उचलोन । येणें मोजिले माझें द्वादश नयन ।
यावरी हैमवती हांसोन । एकदंताप्रति बोलत ॥ २४ ॥
म्हणे हें तुवा अनुचित केलें । कुमाराचे नयन कां मोजिले ।
यावरी गजानन बोले । ऐक माते अन्याय याचा ॥ २५ ॥
माझी शुंडा लंबायमान । येणें मोजिली चवंगे घालून ।
अन्याय हा थोर त्रिभुवनाहून । करी ताडण अंबे यासी ॥ २६ ॥
यावरी स्वामी कार्तिक बोलत । अंबे येणें माझे मोजिले हस्त ।
यावरी करिमुख बोलत । मैनाकभगिनी ऐक पां ॥ २७ ॥
याचा अन्याय एक सांगेन । ऐकतां तूं यासी करिसील ताडण ।
नगात्मजा आणि त्रिलोचन । सावधान होऊन ऐकती ॥ २८ ॥
इभमुख म्हणे भेडसावून । मज बोलिला हा न साहवे वचन ।
तुझें पोट कां थोर पूर्ण । मोदक बहू भक्षिले ॥ २९ ॥
ऐसें ऐकतां मृडानी । दोघांसी हृदयीं धरी प्रीतीकरुनी ।
दोघांसी प्रियवस्तु देऊनी । समजाविलें तेधवां ॥ ३० ॥
यावरी मदनांतक पाहे । सिंहासनीं बैसला आनंदमय ।
जगदंबा मुखाकडे पाहे । हास्यवदन करुनियां ॥ ३१ ॥
यावरी विरुपाक्ष बोलत । कां हो हास्य आलें अकस्मात ।
यावरी त्रैलोक्यमाता म्हणत । नवल एक दिसतसे ॥ ३२ ॥
तुमच्या जटामुकुटांत । ललनाकृति काय दिसत ।
तुमची करणीं अद्भुत । पद्मजबिडौजां समजेना ॥ ३३ ॥
कैलासपति म्हणे इभगमने । हरिमध्ये मृगशावकनयने ।
मस्तकीं जळ धरिलें वरानने । बिंबाधरे पिकस्वरे ॥ ३४ ॥
यावरी चातुर्यसरोवरमराळी । हेरंबजननी म्हणे कपाळमाळी ।
जळांतरीं स्रीचे वदन ये वेळीं । दिसतें मज भालनेत्रा ॥ ३५ ॥
यावरी बोले कैलासराज । विद्रुमाधरे मुख नव्हे तें वारिज ।
शोभायमान सतेज । टवटवीत दिसतसे ॥ ३६ ॥
यावरी सजलजलदवर्णा । स्कंदमाता म्हणे पंचदशनयना ।
कुरळेकेश व्याघ्रचर्मवसना । कृष्णवर्ण दिसताती ॥ ३७ ॥
यावरी बोले पंचवदन । कमळें मिलिंद घे सुगंध बैसोन ।
नसतेंचि पुससी छंद घेवोन । रमारमणसहोदरी ॥ ३८ ॥
यावरी बोले भुजंगत्रिवेणी । कमळासी भोंवया कां खट्वांगपाणी ।
तुमच्या मायेची विचित्र करणी । आम्नाय श्रुती नेणती ॥ ३९ ॥
यावरी बोलेहिमनग जामात । भृकुट्या नव्हे पाहें त्वरित ।
सलिललहरी तळपत । दृष्टि तरळली तुझी कां हो ॥ ४० ॥
यावरी सकळ प्रमादांची स्वामिनी । बोले कंबुकंठीं कमंडलुस्तनीं ।
म्हणे कैरवासम नेत्र पिनाकपाणी । कां हो दिसती आकर्ण ते ॥ ४१ ॥
यावरी शफरीध्वजदहन बोलत । कमळाभोंवते नीर बहुत ।
नेत्र नव्हेत मीन तळपत । हंसगमने निरखीं बरें ॥ ४२ ॥
जे अनंतगुण परिपूर्ण वेल्हाळ । त्रिपुरहरसुंदरीं बोले प्रेमळ ।
म्हणे राजीवा स्तनयुगुळ । कमंडलुऐसे दिसती कां ॥ ४३ ॥
यावरी बोले त्रिशूळपाणी । ऐकें वसुधाधरनंदिनी ।
स्तन नव्हेती दोन्ही । विलोकोनि पाहें बरें ॥ ४४ ॥
गंगार्हदाचे दोन्हीं तीरीं । चक्रवाकें बैसलीं साजिरीं ।
दुर्गा म्हणे मदनारी । बहुत साहित्य पुरवीतसां ॥ ४५ ॥
एकाचें अनेक करुन । दाविलें हें त्रिभुवन ।
तुमचे मौनेंचि धरावे चरण । बोलतां अप्रमाण न म्हणावें ॥ ४६ ॥
मग मांडूनियां सारिपाट । खेळती दाक्षायणी नीळकंठ ।
ज्यांचे खेळ ऐकतां वरिष्ठ । भक्त होती त्रिजगतीं ॥ ४७ ॥
दोघें खेळतां आनंदघन । तों आला कमलोद्भव नंदन ।
ब्रह्मवीणा वाजवून । करी स्तवन अपार ॥ ४८ ॥
मग क्षण एक स्वस्थ होऊनी । खेळ विलोकी नारदमुनी ।
म्हणे पण केल्यावांचूनी । रंग न ये खेळातें ॥ ४९ ॥
दोघांसी मानलें तें बहुत । मग पण करुनियां खेळत ।
जिंकील त्यासी एक वस्त । आपुली द्यावी निर्धार हा ॥ ५० ॥
तों प्रथम डाव तेचि क्षणीं । जिंकिती झाली मेनकानंदिनी ।
व्याघ्रांबर घेतलें हिरोनी । नारदमुनि हांसतसे ॥ ५१ ॥
दुजाही डाव जिंकितां भवानी । घेतलें गजचर्म हिरोनी ।
एकामागें एक तेचि क्षणीं । दहाही आयुधें घेतलीं ॥ ५२ ॥
जो तो डाव जिंकी भवानी । सर्व भूषणें घेतलीं हिरोनी ।
शेवटीं कौपीनही सांडोनी । शंकर झाला दिगंबर ॥ ५३ ॥
सुरभिपुत्र जिंकिला । तोही देवीनें आपुला केला ।
नारद गदगदां हांसिन्नला । काय बोलिला शिवासी ॥ ५४ ॥
म्हणे स्रीने जिंकिलें पण करुन । गेला तुझ्या महिमा पूर्ण ।
सृष्टि अवघी मायाधीन । तूं निर्गुण निर्विकार ॥ ५५ ॥
चराचर आहे मायाधीन । तुज इणें दिधलें सगुणपण ।
येरवीं तूं अव्यक्त पूर्ण । तुज कोण पुसत होतें ॥ ५६ ॥
एवं तूं मायाधीन झालासी पूर्ण । आतां भक्तांसी कैसे दाविसी वदन ।
ऐसें ऐकतां भाललोचन । गेला रुसून घोर वन ॥ ५७ ॥
इतुकें कृत्य करुन । गेला तेथूनि ब्रह्मानंदन ।
शंकरें सर्वसंग टाकून । निरंजनीं वास केला ॥ ५८ ॥
शोधितां न पडे कोणासी ठायीं । योगी ध्याती सर्वदा हृदयीं ।
न कळे मूळाग्र कोठें कांहीं । जाति कुळ नसेचि ॥ ५९ ॥
नामरुपगुणातीत । गोत्र वर्ण आश्रम विरहित ।
चहूं देहांसी अतीत । कोणा अंत न कळेचि ॥ ६० ॥
असो जगदंबा सख्या घेऊनियां । वनासी चालिली शोधावया ।
गिरिकंदरीं मठ गुहा शोधूनियां । भागली बहुत जगदंबा ॥ ६१ ॥
सर्वही तीर्थें शोधिलीं सवेग । बहुतांसी पुसिला त्याचा मार्ग ।
जो शोधितां अष्टांगयोग । योगियां ठायीं पडे ना ॥ ६२ ॥
पंचाग्निसाधन धूम्रपान । जटाधारी नग्न मौन ।
एकीं सदा झांकिले नयन । एक गगन विलोकिती ॥ ६३ ॥
एक उभेचि निरंतर । एक घेती वायूचा आहार ।
त्यांसही पुसतां श्रीशंकर । कोठें आहे न बोलती ॥ ६४ ॥
एक करिती सदा यज्ञ । एक करिती हिंसा बलिदान ।
परी तेही धुरें डोळें भरुन । कष्टी होती सर्वदा ॥ ६५ ॥
एक चौसष्ट कळा दाविती । एक चौदा विद्या मिरविती ।
एक वादविवााद निगुती । करितां बहुत भागले ॥ ६६ ॥
एक सांगती पुराण । एक नाचती उड्या घेऊन ।
लोकांसी सांगती उपदेशज्ञान । परी उमारमण दुरावला ॥ ६७ ॥
एक नाशिती कुश मृत्तिका उदक । म्हणती आम्ही इतुकेनि पावन देख ।
त्यांसही पुसतां कैलासनायक । न पडे ठायीं तत्त्वतां ॥ ६८ ॥
जे आदिमाया विश्र्वजननी । अनंतशक्तींची स्वामिनी ।
ते श्रमली नाना साधनीं । इतरांची कहाणी काय तेथें ॥ ६९ ॥
ठायीं पडावया शिवस्वरुप । क्षिराब्धिजापति करी तप ।
मधवा द्रुहिण करिती साक्षेप । निशिदिनीं याचिलागीं ॥ ७० ॥
ऋग्वेद स्थापितकर्म । यजुर्वेद बोले ज्ञान निःसीम ।
उपासनामार्ग उत्तम । अथर्वण स्थापितसे ॥ ७१ ॥
सामवेद सांगे गायन । न्यायशास्त्रीं भेद गहन ।
म्हणती ईश्र्वर समर्थ जीव सान । त्यांचे पद न पावती ते ॥ ७२ ॥
मीमांसक स्थापिती कर्ममार्ग । सांख्य प्रकृतिपुरुषविभाग ।
पातंजली सांगती योग । शब्दविभाग व्याकरणी ॥ ७३ ॥
सर्व निरसुनि उरलें उत्तम । वेदांती म्हणती तेंचि ब्रह्म ।
तो शिव ब्रह्मानंद परम । वेदशास्त्रां अगम्य जो ॥ ७४ ॥
त्या शिवाचें नाम घेवोनी । जगदंबा वाहे घोर वनीं ।
सकळ अभिमान टाकूनी । वल्लभा मी शरण तूतें ॥ ७५ ॥
सकळ तत्त्वें शोधितां साचार । शेवटीं होय साक्षात्कार ।
तैसा हिमाचळीं त्रिपुरहर । विलोकिला जगदंबेनें ॥ ७६ ॥
तो स्वात्ममुखीं झाला तल्लीन । झांकिले असती पंचदश नयन ।
देवी म्हणे श्र्वशुरगृहीं येऊन । रहिवास केला असे ॥ ७७ ॥
अपर्णा मनीं विचारी । याचि रुपें जवळी जाऊं जरी ।
तरी मजवरी ये अवसरीं । क्रोधायमान होईल ॥ ७८ ॥
मग भिल्लीचा वेष धरुन । मयुरपिच्छांचे केलें वसन ।
अनुपम वेष धरुन । मुरहरभगिनी चालिली ॥ ७९ ॥
अनंतकमळभवांडमाळा । त्रिभुवनसुंदरी गुंफी हेळा ।
तिनें स्मरहर मोहिला । नृत्यगायनकरुनियां ॥ ८० ॥
अनंत शक्ती भोंवत्या विराजती । विमानीं अष्टनायिका तन्मय होती ।
किन्नर गंधर्व आश्र्चर्य करिती । गायनरीती ऐकूनियां ॥ ८१ ॥
वैरभाव वनचरें विसरती । आहार त्यजिला तन्मय होती ।
नद्यांचे जलप्रवाह खुंटती । पक्षी विसरती देहभाव ॥ ८२ ॥
निश्र्चळ झाला पवन । विधुकुरंग गेला वेधोन ।
कुंभिनीभार सांडोन । फणिपति वरी येऊं पाहे ॥ ८३ ॥
आंगींचा सुटला दिव्य आमोद । देव पाहती होवोनि षट्पद ।
नृत्य करितां भाव विविध । दावी नाना प्रकारींचे ॥ ८४ ॥
शीतलत्व दाहकत्व सांडून । वाटे ताटंक झाले विधुचंडकिरण ।
देवललना म्हणती ओंवाळून । इजवरुन जावें समस्तीं ॥ ८५ ॥
आदिजननीचें अपार लाघव । नेणती शक्रादि कमलोद्भव ।
दिव्य हिरेखाणींचें वैभव । दंततेजें झांकिलें ॥ ८६ ॥
दंतपंक्तींचा झळकतां रंग । खडे ते हिरे होती सुरंग ।
तनूचा सुगंध अभंग । नभ भेदूनि वरी जाय ॥ ८७ ॥
पदमुद्रा जेथें उमटत । सुवासकमळें तेथें उगवत ।
जेथींच्या परागासी वेधोनि वसंत। प्रदक्षिणा करी प्रीतीनें ॥ ८८ ॥
अनंतविद्युल्लता कल्लोळ । तैसें स्वरुपतेज निर्मळ ।
नेत्र उघडोनि जाश्र्वनीळ । पाहता झाला तेधवां ॥ ८९ ॥
पायीं पैंजण नूपुरें रुणझुणती । त्यांतक्षुद्रघंटा रसाळ गर्जती ।
करींची कंकणें झणत्कारती । नृत्यगतीसरसींच ॥ ९० ॥
भ्रूलताचाप चढवूनी । कामशत्रु विंधिला नयनकटाक्षबाणीं ।
मनकुरंग पाडिला धरणीं । सुरवरां करणी न कळेचि ॥ ९१ ॥
दिव्य स्वरुप विलोकितां पूर्ण । पंचबाणें व्यापिला पंचवदन ।
तप ध्यान विसरुन । वृत्तांत पुसे तियेतें ॥ ९२ ॥
म्हणे तूं नारी कोठील कोण । कामानळ शांतवीं वर्षोनि घन ।
तुझें स्वरुपलावण्य । त्रिभुवनांत ऐसें दुजें नाहीं ॥ ९३ ॥
तुझा वदनइंदु विलोकून । चकोर झाले माझे नयन ।
आतां वरीं मजलागून । तुजअधीन मी झालों ॥ ९४ ॥
यावरी बोले भिल्लिणी । उमेऐसी ललना टाकूनी ।
कां बैसलासी घोर वनीं । कैलासभुवन त्यजोनियां ॥ ९५ ॥
मी तो परनारी निश्र्चित । न वरीं न घडे कदा सुरत ।
तुवां मन जिंकिलें नाहीं यथार्थ । तरी तपस्वी कैसा तूं ॥ ९६ ॥
यावरी बोले पिनाकपाणी । मी दुर्गेवरी आलों रुसोनी ।
तिचें मुख न पाहें परतोनी । नाम स्वप्नीं न घेंचि ॥ ९७ ॥
यावरी भिल्लिणी बोलत। पति माझा रागिष्ट अत्यंत ।
हें त्रिभुवन जाळील क्षणांत । अणुमात्र गोष्ट कळताचि ॥ ९८ ॥
यावरी बोले जगन्नाथ । ती बहुकाळाची कठिण अत्यंत ।
दक्षयागीं उडी घालीत । क्रोध अद्भुत तियेचा ॥ ९९ ॥
पुढें गेली पर्वताचे पोटी । मागुती तिसी वरीं मी धूर्जटी ।
परी ती कौटाळीण मोठी । अतिकपटी मी जाणे ॥ १०० ॥
भिल्लिणी म्हणे ऐकिलें कानीं । तूं कपटीं आहेस तिजहूनी ।
शिरीं ठेविली स्वर्धुनी । भोळी भवानी अत्यंत ॥ १०१ ॥
दुर्गेऐसी पट्टराणी । टाकूनि कां हिंडसी वनीं ।
परललना देखोनि नयनीं । गळां येवोनि पडो पाहसी ॥ १०२ ॥
मागुती बोले कैलासनाथ । क्षणांत सृष्टी घडामोड करीत ।
शुंभनिशुंभादि दैत्य । युद्ध करुनि मर्दिले तिणे ॥ १०३ ॥
ती जरी येथें आली धांवोन । उदंड प्रार्थना केली पूर्ण ।
तरी मी नव जाय परतोन । कैलासासी निश्र्चयें ॥ १०४ ॥
तिसीं न करी संभाषण । तूंचि वरीं मी झालों तुजआधीन ।
जिकडे नेशील तिकडे येईन । वचनाधीन तुझ्या मी ॥ १०५ ॥
यावरी बोले गोरटी । भवानी बैसली तुझ्या पाठीं ।
दोन वेळां वरिला धूर्जटी । तिची गति हे केली ॥ १०६ ॥
मग माझा पाड काय तुज । केव्हां टाकोनि जाशील न कळे मज ।
द्यूतीं पण खेळतां सहज । तुझें त्वांचि हारविलें ॥ १०७ ॥
न बोलेचि मदनदहन । भिल्लिणी मागुती करी नृत्य गायन ।
मग उठिला पंचदशनयन । तिसी आलिंगन द्यावया ॥ १०८ ॥
अंबा चालिली सत्वर । दीर्घशब्दें बोले त्रिपुरहर ।
मुखशशी दावीं सुंदर । भाक घेईं पैं माझी ॥ १०९ ॥
तूं मज माळ घालीं येऊन । मी न जाय तुज टाकोन ।
मग जगदंबा बोले हांसोन । यावें भुवना माझिया ॥ ११० ॥
मग मी तुमची होईन कामिनी । अवश्य बोले खट्वांगपाणी ।
मदनांतक वेधोनी । कैलासासी नेला तेधवां ॥ १११ ॥
सिंहासनीं बैसवून । षोडशोपचारें केलें पूजन ।
देवीनें दृढ धरिले चरण । कंठीं माळ घातली ॥ ११२ ॥
देवी आपुलें स्वरुप प्रगट करी । तटस्थ पाहे त्रिपुरारी ।
मग हांसती परस्परीं । एकमेकां पाहोनी ॥ ११३ ॥
शिव म्हणे धन्य भवानी । त्वांचि आणिलें मज समजावोनी ।
सूत शौनकादिकांलागोनी । कथा सांगे विचित्र ॥ ११४ ॥
करीं वीणा घेऊनि ब्रह्मसुत । शिवाजवळी आला अकस्मात ।
म्हणे हे विश्र्वंभरा विश्र्वनाथा । तुझे भक्त देखिले बहू ॥ ११५ ॥
परी कांतिनगरीं श्रियाळ । धीर गंभीर उदार सुशीळ ।
कीर्तीनें भरलें दिग्मंडळ । सात्त्विक केवळ क्षमावंत ॥ ११६ ॥
तेणें घातलें अन्नसत्र । झालीं वर्षें दहा सहस्र ।
इच्छाभोजन दान पवित्र । अतीतांप्रति देतसे ॥ ११७ ॥
अवनीं जे अगम्य वस्त । भोजनीं मागीतली अकस्मात ।
ती प्रयत्नें आणोनि परवीत । शिवभक्त थोर तो ॥ ११८ ॥
ऐसे नारद सांगतां वर्तमान । त्याच्या गृहाप्रति पंचवदन ।
कुश्र्चळ अतीतवेषे धरुन । येता झाला ते समयीं ॥ ११९ ॥
आंगणीं उभा ठाकला येऊन । परम कोपी जेवीं दावाग्न ।
दुष्ट वचन बोले कठिण । रुपही संपूर्ण कुश्र्चळचि ॥ १२० ॥
म्हणे मज देईं इच्छाभोजन । नातरी जातों सत्त्व घेवोन ।
श्रियाळ चांगुणा येवोन । पाय धरिती सद्भावें ॥ १२१ ॥
आणोनि बैसविला आसनीं । त्याचीं क्रोद्धवचनें सोसूनी ।
षोडशोपचारें पूजा करोनी । कर जोडोनि ठाकती पुढें ॥ १२२ ॥
मागा स्वामी इच्छाभोजन । येरु म्हणे नरमांस देईं आणोन ।
तूं चोर हेर आणिसी धरुन । त्याचें मांस न घें मी ॥ १२३ ॥
धरुनि माझा उद्देश । विकत आणिसील मनुष्य ।
तें न घें मी निःशेष । सत्य सत्य त्रिवाचा ॥ १२४ ॥
चांगुणा म्हणे कर जोडून । मी आपुलें मांस देतें करीं भोजन ।
श्रियाळ म्हणे मानेल पूर्ण । माझें मांस देतों मी ॥ १२५ ॥
येरु म्हणे तुम्ही पवित्र तत्त्वतां । परी सर्व याचकांचे मातापिता ।
तुम्हां दोघांसी भक्षितां । अन्नसत्र खंडेल ॥ १२६ ॥
तरी तुमचा एकुलता एक स्नेहाळ । पांच वर्षांचा चिलया बाळ ।
बत्तीसलक्षणी वेल्हाळ । तो मज देईं भोजना ॥ १२७ ॥
ऐसें ऐकतां वचन । मायामोहजाळ दूर करुन ।
म्हणती अवश्य जा घेवोन । मग सदाशिव बोलत ॥ १२८ ॥
मी काय आहें वृक व्याघ्र रीस । भक्षूं तव पुत्राचें मांस ।
उबग न मानूनि विशेष । पकवूनि घालीं मज आतां ॥ १२९ ॥
मायामोह धरुन । कोणी करील जरी रुदन ।
तरी मी जाईन उठोन । सत्त्व घेवोन तुमचें ॥ १३० ॥
अवश्य म्हणोनि पतिव्रता । उभी ठाकोनि बाहे निजसुता ।
म्हणे बाळा चिलया गुणवंता । खेळावया कोठें गेलासी ॥ १३१ ॥
तुजलागीं खोळंबला अतीत। बाळा माझ्या येईं धांवत ।
ऐसें ऐकतां अकस्मात । बाळ आला धांवोनी ॥ १३२ ॥
अतीतासी करुनि नमन । मातापितयांचे धरी चरण ।
माता म्हणे तुझे पिशीतदान ।अतीत मागतो राजसा ॥ १३३ ॥
बाळ बोले स्नेहेंकरुन । हा देह म्यां केला शिवार्पण ।
अतीत होतां तृप्त पूर्ण । उमारमण संतोषला ॥ १३४ ॥
ऐसें ऐकतां झडकरी । बाळ घेतला कडियेवरी ।
पाकशाळेभीतरीं । घेवोनि गेली वशावया ॥ १३५ ॥
चिलयासी चुंबन देऊन । हृदयीं धरिला प्रीतीकरुन ।
बाळ म्हणे पुढती घेईन । तुझ्या उदरा जननीये ॥ १३६ ॥
मायाजाळ सर्व सोडून । मन केलें वज्राहूनि कठिण ।
चिलयाचें शिर छेदून । काढिलें मांस आंगींचें ॥ १३७ ॥
आपणांसी पुत्र नाहीं म्हणोनियां । शिरकमळ ठेंविलें पहावया ।
शरीराचा पाक करुनियां । उठवी भोजना अतीतातें ॥ १३८ ॥
अतींद्रियद्रष्टा श्रीशंकर । अनंत ब्रह्मांडांचा समाचार ।
सर्व ठाऊक सूत्रधार । कळलें शिर ठेविलें तें ॥ १३९ ॥
उठोनि चालिला तात्काळ । धांवती चांगुणा श्रियाळ ।
येरु म्हणे कळलें सकळ । शिरकमळ ठेविलें ॥ १४० ॥
सर्व गात्रांत शिर प्रधान । तेंचि कैसें ठेविलें वंचून ।
तंव तीं दोघें धरिती चरण । तेंही पकवून घालितों ॥ १४१ ॥
क्षोभ न धरावा अंतरीं । नेणतपणें चुकलों जरी ।
तरी सर्वज्ञा तूं क्षमा करीं । सत्त्व आमुचें राखावें ॥ १४२ ॥
मग बैसला आसनीं येऊन । म्हणे शिर येईं बाहेर घेऊन ।
उखळांत घालूनि कांडण । मजदेखतां करीं आतां ॥ १४३ ॥
अश्रु आलिया तुझ्या नयनीं । कीं कष्टी झालिया अंतःकरणीं ।
तरी पुत्र गेला सत्त्वासी हानी । करुन जाईन तुमच्या ॥ १४४ ॥
अवश्य म्हणे नृपललना । शिर आणोनि करी कांडणा ।
सत्त्व पाहे कैलासराणा । अंतरीं सद्गद होऊनी ॥ १४५ ॥
निजसत्त्वाचें उखळ । धरिलें धैर्याचें करीं मुसळ ।
कांडीत बैसली वेल्हाळ । निर्धार अचळ धरुनियां ॥ १४६ ॥
अतीतम्हणेपरम मंगळ । गीत गाय रसिक सुढाळ ।
खंती करितां पयःफेनधवल । दुरावेल जाण पां ॥ १४७ ॥
ते सद्भावसरोवरविलासिनी । कोमलहृदय नृपकामिनी ।
कीं निश्र्चळ गंगा भरुनी । जात मर्यादा धरुनियां ॥ १४८ ॥
तिचें पाहतां निजवदन । काळवंडला रोहिणीरमण ।
मृगशावाक्षी गुणनिधान । उपमा नाहीं स्वरुपातें ॥ १४९ ॥
म्हणे कोमलांगा बाळा सुकुमारा । सुलक्षणा सुशाला नृपकिशोरा ।
सुहास्यवदना राजीवनेत्रा । येवोनि उदरा धन्य केलें ॥ १५० ॥
तूं सुकुमार परम गुणवंता । माझे निष्ठुर घाव लागती माथां ।
तुजविण परदेशी आतां । दुबळी भणंग झालें मी ॥ १५१ ॥
कुचक मंडलीं अतिसुंदरा । कुंचकीबाहेर फुटल्या दुग्धधारा ।
कीं भूमिलिंगासी एकसरा । गळत्या लाविल्या तियेनें ॥ १५२ ॥
म्हणे अतीत जेवोनि अवधारीं । जाऊं दे राजद्वाराबाहेरी ।
देह त्यागीन ये अवसरीं । यावरी धीर न धरवे पैं ॥ १५३ ॥
कैलासपंथ लक्षून । सखया एकला जातोसी मज टाकून ।
तुझे संगतीं मी येईन । उभा राहें क्षणभरी ॥ १५४ ॥
तूं मोक्षद्वीपाचें केणें भरुन । जासी कैलासराजपेठ लक्षून ।
तुझे संगतीं मी उद्धरेन । मज टाकूनि जाऊं नको ॥ १५५ ॥
उदकाविण जैसा मीन । तैसी मी तान्हया तुजविण ।
माझें हृदय निर्दय कठिण । लोकांत वदन केवीं दावूं ॥ १५६ ॥
तुझी माउली मी म्हणतां । लाज वाटे रे गुणवंता ।
तुवां आपुली सार्थकता । करुनि गेलासी शिवपदा ॥ १५७ ॥
त्रिभुवन शोधितां सकळ । तुजऐसा न दिसे बाळ ।
मग तें पकवूनि तात्काळ । उठा म्हणे अतीतातें ॥ १५८ ॥
अतीत म्हणे अवनीपती । उठा तुम्ही यजमान मााझे पंक्ती ।
ऐसें ऐकतां श्रियाळनृपती । झाला चित्तीं संकोचित ॥ १५९ ॥
चांगुणा म्हणे नृपनाथा । सत्त्व राखावें सत्वर आतां ।
विन्मुख जाऊं न द्यावें अतीता । मनीं चिंता न धरावी ॥ १६० ॥
नव मास वाहिला म्यां उदरांत । तुम्हांसी जड नव्हे चौप्रहरांत ।
पोटींचा पोटीं घालितां सुत । चिंता काय नृपश्रेष्ठा ॥ १६१ ॥
राव बैसला पंक्तीसी । ताट वाढोनि आणिलें वेगेंसी ।
अतीत म्हणे चांगुणेसी । तूंही येई सवेग ॥ १६२ ॥
अवश्य म्हणोनि झडकरी । येवोनि बैसली नृपसुंदरी ।
यावरी अतीत म्हणे तुमच्या मंदिरीं । अन्न न घ्यावें सर्वथा ॥ १६३ ॥
निपुत्रिकांचें न पहावें वदन । मग तेथें कोण घेईल अन्न ।
दीपेंविण शून्य सदन । पुत्राविण तेवीं तुम्ही ॥ १६४ ॥
नासिकेवांचोनि वदन । कीं वृक्ष जैसा फळाविण ।
कीं बुबुळाविण जैसे नयन । शून्य सदन तुमचें तेवी ॥ १६५ ॥
तंव तीं दोघें बोलती सद्गदित । एक होता तो अर्पिला सुत।
चांगुणा म्हणें गेलें सत्त्व । अतीत विन्मुख जाईल आतां ॥ १६६ ॥
एक बाळ जो दिधला भोजनासी । आतां महाराजा सत्त्व किती पाहासी ।
ऐसें बोलतां चांगुणेसी । अद्भुत गहिंवर दाटला ॥ १६७ ॥
म्हणे सत्त्वही बुडालें सकळ । वृथा गेलें माझें बाळ ।
मग कंठ मोकळा करुनि ते स्नेहाळ । हांक फोडी चांगुणा ॥ १६८ ॥
नयनीं चालिल्या प्रेमाश्रुधारा । म्हणे अहा शिव कर्पूरगौरा ।
दीर्घस्वरें बाहे उमावरा । पाव सत्वरीं या आकांतीं ॥ १६९ ॥
अहा झाले वंशखंडण । न देखों पुढती पुत्र वदन ।
ऐसें ऐकतां अतीताचेनयन । स्रवों लागलें प्रेमभरें ॥ १७० ॥
बाहेर फुटली मात । वळसां होत नगरांत ।
लोक दुःखें वक्षस्थळ पिटीत । राजकिशोर आठवूनि ॥ १७१ ॥
विमानीं दाटले सुरवर । म्हणती धन्य पतिव्रता सत्त्वधीर ।
ईस प्रसन्न होवोनि श्रीशंकर । काय देईल तें न कळेचि ॥ १७२ ॥
अतीत म्हणे चांगुणेसी । जें प्रिय असेल तुझे मानसीं ।
तें मजसी माग सद्गुणराशी । यावरी सती काय बोले ॥ १७३ ॥
मज निपुत्रिक म्हणतील लोक । हा धुवोनि काढी कलंक ।
ऐसें ऐकतां कैलासनायक । बोलवीं म्हणे पुत्रासी ॥ १७४ ॥
सत्य मानूनि अतीतवचना । दीर्घ हांक फोडीत चांगुणा ।
म्हणे चिलया गुणनिधाना । येईं स्नेहाळ धांवोनी ॥ १७५ ॥
अतीत तुजविण न घे ग्रास । कोठें गुंतलासी खेळावयास ।
माझें तान्हें तूं पाडस । सत्त्व राखें येवोनियां ॥ १७६ ॥
तूं न येसी जरी धांवोन । तरी माझा जाऊं पाहे प्राण ।
दशदिशा विलोकून । चांगुणा पाहे तेधवां ॥ १७७ ॥
मागुती हांक फोडी वेल्हाळ । तों जैसें उगवे मित्रमंडळ ।
तैसा धांवतचि आला बाळ । पाहे श्रियाळ स्नेहभरें ॥ १७८ ॥
अतीतस्वरुप टाकून । शिव प्रगटला निजरुप पूर्ण ।
दशहस्त पंचवदन । दीनोद्धारण जगद्गुरु ॥ १७९ ॥
चिलया शिवें हृदयीं धरिला । निजअंकावरी बैसविला ।
श्रियाळचांगुणा ते वेळां । पायांवरी लोळती ॥ १८० ॥
सुरवर सुमनें वर्षती अपार । दुंदुभिनादें कोंदलें अंबर ।
आनंदमय झालें नगर । धांवती लोक पहावया ॥ १८१ ॥
शिवें आणविलें दिव्य विमान । श्रियाळचांगुणा दिव्यरुप होऊन ।
चिलयासी सिंहासनीं स्थापून । छत्र धरिलें तयावरी ॥ १८२ ॥
सचिवांसी निरवोनि राज्यभार । विमानीं बैसलीं सत्वर ।
निजपदीं जगदुद्धार । श्रीशंकर स्थापी तयां ॥ १८३ ॥
कांतिनगरीं सौख्य अगाध । त्रिभुवनीं न माये आनंद ।
श्रीधरस्वामी तो ब्रह्मानंद । अभंग न विटे कालत्रयीं ॥ १८४ ॥
शिवलीलामृत ग्रंथ । झाला चतुर्दश अध्यायपर्यंत ।
चौदा भुवनांचें सार यथार्थ । चौदा अध्याय निर्मिलें ॥ १८५ ॥
कीं चौदा विद्यांचें सार । चौदा गांठींचा अनंत परिकर ।
कीं चौदा पदें निरंतर । गयावर्जन घडे हें ॥ १८६ ॥
कीं चतुर्दश रत्नांचा प्रकाश । येथेंचि झाला एकरस ।
कीं चौदा चक्रें निःशेष । प्रिय चौदाही लोकांतें ॥ १८७ ॥
कीं चौदा कांडे वेद । कीं चौदा कोहळीं द्रव्य प्रसिद्ध ।
कीं चौदा कोठड्या शुद्ध । शिवमंदिर निर्मिलें ॥ १८८ ॥
श्रवण पठण लेखन । निदिध्यास अनुमोदन ।
परम प्रीतीं करितां ग्रंथरक्षण । फल समान सर्वांसीं ॥ १८९ ॥
इतुक्यांसही शिव होऊनि माउली । करील निजांगाची साउली ।
आयुरारोग्य ऐश्र्वर्य सकळी । ग्रंथश्रवणें प्राप्त होय ॥ १९० ॥
आधि व्याधि जाय निरसोन । वंध्याही पावे पुत्रसंतान ।
ग्रामा गेला बहुत दिन । पिता बंधु भेटेल ॥ १९१ ॥
घरीं संपत्ति दाटे बहुत । ऋणमोचन होय त्वरित ।
शत्रुक्षय यथार्थ । दक्षिणमुखें वाचितां ॥ १९२ ॥
शत आवर्तनें करितां भक्तियुक्त । पोटीं होय शिभक्त सुत ।
ज्याच्या घरीं असेल हा ग्रंथ । पिशाच भूत न रिघे तेथें ॥ १९३ ॥
त्रिमास करितां नित्य आवर्तन । सर्व संकटें जाती निरसोन ।
भावें प्रचीत पहावी वाचोन । नाहीं कारण अभाविकांचें ॥ १९४ ॥
सोमवारीं ग्रंथ पुजून । अथवा प्रदोषकाळ शिवरात्रि लक्षून ।
शुचिर्भूत होऊनि करावें शयन । स्वप्नीं प्रगटोन शिव सांगे ॥ १९५ ॥
जें जें पडेल संकट । तें तें निवारील नीलकंठ ।
चौदा अध्यायांचें फळ वरिष्ठ । वेगळालें लिहिलें असे ॥ १९६ ॥
प्रथमाध्यायीं मंगलाचरण । दाशार्हरायाचें आख्यान ।
कलावतीनें पति उद्धरिला पूर्ण । हेंचि कथन निर्धारें ॥ १९७ ॥
द्वितीयाध्यायीं निरुपण । शिवरात्रिकर्मविपाककथन ।
तिसर्यांत गौतम कथा सांगोन । कल्माषपाद उद्धरिला ॥ १९८ ॥
चौथ्यात महाकाळलिंगार्चन । गोपबाळ गेला उद्धरुन ।
पांचव्यांत उमेनें पुत्र पाळून । राज्यीं स्थापिला शिवप्रसादें ॥ १९९ ॥
सहावा अध्याय अतिरसिक । सीमंतिनी आख्यान पुण्यकारक।
सातवा आठवा सुरस कौतुक । भद्रायुरायाचें कथन पैं ॥ २०० ॥
नवमांत वामदेवाचें आख्यान सुरस । दुर्जयराजा झाला राक्षस ।
जन्मदुःखें कथिलीं बहुवस । अतीसुरस अध्याय तो ॥ २०१ ॥
दहाव्यांत शारदा आख्यान । अकराव्यांत रुद्राक्षमहिमा पूर्ण ।
महानंदा गेली उद्धरोन । भद्रसेन राव तरला ॥ २०२ ।
बाराव्यांत विदुरबहुलोद्धार । विष्णु नें मर्दिला भस्मासूर ।
तेराव्या अध्यायांत समग्र । शिवगौरीविवाह पैं ॥ २०३ ॥
चौदाव्यांत शिवअपर्णाविनोद । गौरी भिल्लिणी झाली प्रसिद्ध ।
पुढें श्रियाळचरित्र अगाध । चौदावा अध्याय संपूर्ण हा ॥ २०४ ॥
श्रीधरस्वामी ब्रह्मानंद । आनंदसांप्रदाय परम अगाध ।
क्षीरसागरीं गोविंद । आधीं उपदेशी कमलोद्भवा ॥ २०५ ॥
तेथूनी अत्रिऋषि प्रसिद्ध । पुढें पूर्णब्रह्म दत्तात्रेय अगाध ।
त्यापासूनि सदानंद । रामानंदयती तेथोनि ॥ २०६ ॥
तेथोनि अमलानंद गंभीर । मग ब्रह्मानंद उदार ।
त्यावरी कल्याणीं राहणार । सहजानंद यतींद्र पैं ॥ २०७ ॥
तेथूनि पूर्णानंद यती शुद्ध । त्यापासाव पितामह दत्तानंद ।
पिता तोचि सद्गुरु प्रसिद्ध । ब्रह्मानंद यतींद्र जो ॥ २०८ ॥
पंढरीहूनि चारी योजनें दूरी । नैऋत्यकोणीं नाझरें नगरी ।
तेथील देशलेखक निर्धारीं । पूर्वाश्रमीं ब्रह्मानंद ॥ २०९ ॥
पुढें पंढरीसी येऊन । केलें तेथें संन्यासग्रहण ।
तेथेंचि समाधिस्थ होऊन । अक्षय वस्ती केली पैं ॥ २१० ॥
तो ब्रह्मानंद माझा पिता । सावित्री नामें माझी माता ।
वंदूनि त्या उभयतां । शिवलीलामृत ग्रंथ संपविला ॥ २११ ॥
शके सोळाशें चाळीस। विलंबीनाम संवत्सरास ।
शुद्ध पौर्णिमा फाल्गुन मास । रविवारीं ग्रंथ संपविला ॥ २१२ ॥
ब्रह्मकमंडोच्या तीरीं । द्वादशमती नाम नगरी ।
आद्यंत ग्रंथ निर्धारीं । तेथेंचि झाला जाणिजे ॥ २१३ ॥
शिवलीलामृत ग्रंथ आद्यंत । चतुर्दश अध्यायापर्यंत ।
जय जय शंकर उमानाथ । तुजप्रीत्यर्थ हो कां सदा ॥ २१४ ॥
अपर्णाजीवना कर्पूरगौरा । ब्रह्मानंदा जगदुद्धारा ।
श्रीधरहृदयाब्जभ्रमरा । अक्षय अभंगा दयानिधे ॥ २१५ ॥
शिवलीलामृत ग्रंथ प्रचंड । स्कंदपुराण ब्रह्मोत्तरखंड ।
सदा परिसोत सज्जन अखंड । चतुर्दशाध्याय गोड हा ॥ २१६ ॥
॥ श्रीसांबसदाशिवार्पणमस्तु ॥
॥ इति श्रीशिवलीलामृत समाप्त ॥
Around The Web
