अध्याय ४
श्रीगणेशाय नमः II
श्रीसरस्वत्यै नमः II
श्री गुरुभ्यो नमः II
ऐशी शिष्याची विनंती I ऐकोन सिद्ध काय बोलती I
साधु-साधु तुझी भक्ति I प्रीति पावो गुरुचरणीं II १ II
ऐक शिष्यचूडामणी I धन्य धन्य तुझी वाणी I
आठवतसे तुझिया प्रश्नीं I आदि-मध्य-अवसानक II २ II
प्रश्न केला बरवा निका I सांगेन तुज विवेका I
अत्रिऋषीच्या पूर्वका I सृष्टीउत्पत्तीपासोनि II ३ II
पूर्वी सृष्टि नव्हती कांही I जलमय होतें सर्वांठायीं I
‘आपोनारायण ‘ म्हणोनि पाहीं I वेद बोलती याचिकारणें II ४ II
आपोनारायण आपण I सर्वां ठायीं वास पूर्ण I
बुद्धि संभवे प्रपंचगुण I अंड निर्मिलें हिरण्यवर्ण II ५ II
तेंचि ब्रह्मांड नाम जाहलें I रजोगुणें ब्रह्मयासि निर्मिलें I
‘हिरण्यगर्भ’ नाम पावलें I देवतावर्ष एक होतें II ६ II
तेंचि ब्रह्मांड देखा I फुटोनि शकलें झालीं द्वैका I
एक आकाश एक भूमिका I होऊनि ठेलीं शकलें दोनी II ७ II
ब्रह्मा तेथें उपजोन I रचिलीं चवदाही भुवनें I
दाही दिशा मनस वचन I काळकामक्रोधादि सकळ II ८ II
पुढें सृष्टि रचावयासी I सप्त पुत्र उपजवी मानसीं I
नामें सांगेन परियेसीं I सातै जण ब्रह्मपुत्र II ९ II
मरीचि अत्रि आंगिरस I पुलस्त्य पुलह क्रतु वसिष्ठ I
सप्त पुत्र जाहले श्रेष्ठ I सृष्टिकर्ता ब्रह्मा जाण II १० II
सप्त पुत्रांमधील ‘अत्रि’ I तेथूनि पीठ गुरुसंतति I
सांगेन ऐक एकचित्तीं I सौभाग्यवंता नामधारका II ११ II
अत्रिऋषीची भार्या I नाम तिचें ‘अनसूया ‘ I
पतिव्रताशिरोमणिया I जगदंबा तेचि जाण II १२ II
तिचें सौंदर्यलक्षण I वर्णूं शके ऐसा कोण I
जिचा पुत्र चंद्र आपण I तिचें रूप केवीं सांगों II १३ II
पतिसेवा करी बहुत I समस्त सुरवर भयाभीत I
स्वर्गैश्वर्य घेईल त्वरित I म्हणोनि चिंतिती मानसीं II १४ II
इंद्रादि सुरवर मिळूनि I त्रिमूर्तीपाशीं जाऊनि I
विनविताति प्रकाशोनि I आचार अत्रिऋषीचा II १५ II
इंद्र म्हणतसे स्वामियां I पतिव्रता स्त्री अनसूया I
आचार तिचा अगम्य I काय सांगों विस्तारोनि II १६ II
पतिसेवा करी भक्तीसीं I मनोवाक्कायकर्मेसीं I
अतिथीपूजा महाहर्षी I विमुख नव्हे कवणे काळीं II १७ II
तिचा आचार देखोनि I सूर्य भीतसे गगनीं I
उष्ण तिसी लागे म्हणोनि I मंद मंद तपतसे II १८ II
अग्नि झाला अति भीत I शीतळ असे वर्तत I
वायु झाला भयचकित I मंद मंद वर्ततसे II १९ II
भूमि आपण भिऊनि देखा I नम्र जाहली तिचिया पादुका I
शाप देईल म्हणोनि ऐका I समस्त आम्ही भीतसों II २० II
नेणों घेईल कवण स्थान I कवण देवाचें हिरोन I
एखादिया वर देतांचि क्षण I तोही आमुतें मारुं शके II २१ II
त्यासि करावा उपावो I तूं जगदात्मा देवरावो I
जाईल आमुचा स्वर्गठावो I म्हणोनि तुम्हां सांगो आलों II २२ II
न कराल जरी उपाव यासी I सेवा करूं आम्ही तिसी I
तिच्या द्वारी अहर्निशीं I राहूं चित्त धरुनि II २३ II
ऐसें ऐकोनि त्रयमूर्ति I महाक्रोधें कापती I
चला जाऊं कैसी सती I पतिव्रता म्हणताति II २४ II
व्रतभंग करूनि तिसी I ठेवूनि येऊं भूमीसी I
अथवा वैवस्वतालयासी I पाठवूं म्हणोनि निघाले II २५ II
वास पाहावया सतीचें I त्रयमूर्ति वेष धरिती भिक्षुकाचे I
आश्रमा आले अत्रीचे I अभ्यागत होऊनि II २६ II
ऋषि करावया गेला अनुष्ठान I मागें आले त्रयमूर्ति आपण I
अनसूयेसी आश्र्वासून I अतिथि आपण आलों म्हणती II २७ II
क्षुधेंकरुनि बहुत पीडोन I आलों आम्ही ब्राम्हण I
त्वरित द्दावें सती अन्न I अथवा जाऊं आणिका ठायां II २८ II
सदा तुमच्या आश्रमांत I संतर्पण अभ्यागत I
ऐकिली आम्ही कीर्ति विख्यात I म्हणोनि आलों अनसूये II २९ II
इच्छाभोजनदान तुम्ही I देतां म्हणोनि ऐकों आम्ही I
ठाकोनि आलों याचि कामीं I इच्छाभोजन मागावया II ३० II
इतुकें ऐकोनि अनसूया I नमन केलें अतिविनया I
बैसकार करूनियां I क्षालन केलें चरण त्यांचे II ३१ II
अर्घ्य पाद्य देऊनि त्यांसी I गंधाक्षतापुष्पेसीं I
सवेंचि म्हणतसे हर्षी I आरोगण सारिजे II ३२ II
अतिथि म्हणती तये वेळी I करोनि आलों आपण आंघोळी I
ऋषि येतील बहुतां वेळीं I त्वरित आम्हांसी भोजन द्यावें II ३३ II
वास पाहोनि अतिथींतें I काय केलें पतिव्रतें I
ठाय घातले त्वरितें I केला तेथें बैसकार II ३४ II
बैसवोनियां पाटावरी I घृतेसीं पात्राभिधार करी I
घेवोनि आली अनसूया नारी I शाक पाक तये वेळीं II ३५ II
तिसी म्हणती अवो नारी I आम्ही अतिथि आलों दूरी I
देखोनि तुझें रूप सुंदरी I अभीष्ट मानसीं आणिक वसे II ३६ II
नग्न होऊनि आम्हांसी I अन्न वाढावें परियेसीं I
अथवा काय निरोप देसी I आम्ही जाऊं नाहीं तरी II ३७ II
ऐकोनि अतिथींचे वचन I अनसूया करी चिंतन I
आले विप्र पहावया मन I पुरुष कारणिक होतील II ३८ II
पतिव्रताशिरोमणी I विचार करी अंतःकरणीं I
अतिथि विमुख, तपोहानि I पतिनिरोप केवी उल्लंघूं II ३९ II
माझें मन असे निर्मळ I काय करील मन्मथ खळ I
पतीचें असे जरी तपफळ I तारील मज म्हणतसे II ४० II
ऐसें विचारूनि मानसीं I तथास्तु म्हणे तयासी I
भोजन करा स्वचित्तेंसी I वाढीन नग्न म्हणतसे II ४१ II
पाकस्थाना जाऊनि आपण I चिंतन करी पतीचे चरण I
वस्त्रें फेडूनि झाली नग्न I म्हणे अतिथि बाळें माझीं II ४२ II
नग्न होऊनि सती देखा I घेऊनि आली अन्नोदका I
तंव तेचि जाहलीं बाळकां I ठायांपुढें लोळतीं II ४३ II
बाळकें देखोनि अनसूया I भयचकित होऊनियां I
पुनरपि वस्त्रें नेसूनियां I आली तयां बाळकांपाशीं II ४४ II
रोदन करिताति तिन्ही बाळें I अनसूया राहवी वेळोवेळें I
क्षुधार्त झालीं केवळें I म्हणोनि कडे घेतलें II ४५ II
कडे घेवोनि बाळकांसी I स्तनपान देतसे हर्षी I
एका सोडोनी एकासी I निवारण करीं क्षुधेचें II ४६ II
पाहें पां नवल काय घडलें I त्रयमूर्तीचे बाळक झाले I
स्तनपानमात्रें क्षुधा गेली I तपफळ ऐसें पतिव्रतेचें II ४७ II
ज्याचे उदरी चवदा भुवने I सप्त समुद्र वडवान्न I
त्याची क्षुधा निवारण I पतिव्रतास्तनपानमात्रें II ४८ II
चतुर्मुख ब्रह्मयासी I सृष्टि रचणें अहर्निशी I
त्याची क्षुधा स्तनपानेसीं I केवीं झाली निवारण II ४९ II
भाळाक्ष कर्पूरगौर I पंचवक्त्र काळाग्निरुद्र I
स्तनपान करवी अनसूयासुंदर I तपस्वी हो अत्रि ऐसा II ५० II
अनसूया ऐशी अत्रीची रमणी I न होती मागें ऐकिली कवणीं I
त्रयमूर्तीची झाली जननी I ख्याति झाली त्रिवभूनी II ५१ II
कडे घेवोनि बाळकांसी I खेळवीतसे तिघांसी I
घालूनि बाळकां पाळणेसीं I पर्यंदे गाई तये वेळीं II ५२ II
पर्यंदे गाय नानापरी I उपनिषदार्थ अतिकुसरीं I
अतिउल्हासें सप्त स्वरीं I संबोखीतसे त्रिमूर्तीसी II ५३ II
इतुकें होतां तये वेळीं I माध्यान्हकाळीं अतिथिवेळीं I
अत्रिऋषि मन निर्मळीं I आले आपुले आश्रमा II ५४ II
घरांत आला अवलोकित I तंव देखिली अनसूया गात I
कैंची बाळें ऐसें म्हणत I पुसतसे तयेवेळीं II ५५ II
तिणें सांगितला वृत्तांत I ऋषि ज्ञानें असे पहात I
त्रिमूर्ति हेचि म्हणत I नमस्कार करीतसे II ५६ II
नमस्कारितां अत्रि देखा I संतोष विष्णु-पिनायका I
आनंद झाला चतुर्मुखा I प्रसन्न झाले तये वेळीं II ५७ II
बाळें राहिली पाळणेंसी I निजमूर्ति ठेले सन्मुखेंसी I
साधु-साधु अत्रिऋषि I अनसूया पतिव्रता II ५८ II
तुष्टलों तुझिये भक्तीसी I वर माग जे इच्छिसी I
अत्रि म्हणतसे सतीसी I जें वांछिसी तें माग आतां II ५९ II
अनसूया म्हणे अत्रीसी I प्राणेश्वरु तूंचि होसी I
देव पातले तुमचे भक्तीसी I पुत्र मागा तुम्ही आतां II ६० II
तिघे बाळक आमच्या घरीं I राहावे आमुच्या पुत्रांपरी I
हेंचि मागणें निर्धारीं I त्रिमूर्ति असावे एकरूप II ६१ II
ऐसें वचन ऐकोनि I वर दिधला मूर्ती तिन्हीं I
राहतीं बाळकें म्हणोनि I आपण गेले निजालयासी II ६२ II
त्रिमूर्ति राहिले तिचे घरी I अनसूया पोशी बाळकांपरी I
नामें ठेविलीं प्रीतिकरीं I त्रिवर्गाचीं परियेसा II ६३ II
ब्रह्मामूर्ति ‘चंद्र’ झाला I विष्णुमूर्ति ‘दत्त’ केवळा I
ईश्वरातें ‘दुर्वास’ नाम ठेविलें I तिघे पुत्र अनसूयेचे II ६४ II
दुर्वास आणि चंद्र देखा I उभे राहूनि माताभिमुखा I
निरोप मागती कवतुका I जाऊं तपा निजस्थाना II ६५ II
दुर्वास म्हणे अहो जननी I आम्ही ऋषि अनुष्ठानी I
जाऊं तीर्थे-आचरणीं I म्हणोनि निरोप घेतला II ६६ II
चंद्र म्हणे अवो माते I निरोप द्यावा आम्हां त्वरितें I
चंद्रमंडळीं वास आमुतें I नित्य दर्शन तुम्हांचरणीं II ६७ II
तिसरा दत्त विष्णुमूर्ति I असेल तुम्हांतें धरोनि चित्तीं I
त्रिमूर्ति निश्र्चित म्हणोनि सांगती I हें मनीं धरावें तुम्हीं II ६८ II
त्रयमूर्ति तोचि जाण दत्त I ‘ सर्वं विष्णुमयं जगत् ‘ I
राहील धरोनि तुमचें चित्त I श्रीविष्णुमूर्ति दत्तात्रेय II ६९ II
त्रयमूर्ति ऐक्य होऊन I दत्तात्रेय राहिला आपण I
दुर्वास चंद्र निरोप घेऊन I गेले स्थाना आपुलाले II ७० II
अनसूयेच्या घरीं देखा I त्रयमूर्ति राहिली मूर्ति एका I
नाम दत्तात्रेय ऐका I मूळपीठ श्रीगुरूचें II ७१ II
ऐसेपरी सिद्ध देखा I सांगे कथा नामधारका I
संतोषेंकरूनि प्रश्र्न ऐका I पुसतसे सिद्धासी II ७२ II
जय जया सिद्ध योगीश्वरा I भक्तजनाच्या मनोहरा I
तारक संसारसागरा I ज्ञानमूर्ति कृपासिंधु II ७३ II
तुझेनि प्रसादें मज I ज्ञान उपजलें, सतीकाज I
तारक आमुचा योगिराज I विनंति माझी परियेसा II ७४ II
दत्तात्रेयाचा अवतारू I सांगितला पूर्वापारू I
पुढें मागुती अवतार जाहले गुरु I कवणेपरी निरोपावे II ७५ II
विस्तारुनि बाळकासी I सांगावें स्वामी प्रीतीसीं I
श्रीगुरूमूर्ति अवतार जाहले कैसी I अनुक्रमें निरोपावें II ७६ II
म्हणे सरस्वती गंगाधरू I पुढील कथेचा विस्तारू I
ऐकतां होय मनोहरु I सकळाभीष्टे साधती II ७७ II
II इति श्रीगुरुचरित्रामृते परमकथाकल्पतरौ श्रीनृसिंहसरस्वत्युपाख्याने
सिद्धनामधारकसंवादे त्रैमूर्ति-अवतारकथनंनाम चतुर्थोSध्यायः II
II श्रीगुरुदत्तात्रेयार्पणमस्तु II