अध्याय २७
श्रीगणेशाय नमः ॥
श्रीसरस्वत्यै नमः ॥
श्रीगुरुभ्यो नमः ॥
नामधारक शिष्य सगुण । लागे सिद्धाचिये चरण ।
विनवीतसे कर जोडून । ऐका श्रोते सकळिक ॥ १ ॥
जय जया सिद्ध योगी । तूं तारक आम्हां जगीं ।
ज्ञाप्रकाश करणेलागीं । दर्शन दिधलें चरण आपुले ॥ २ ॥
चतुर्वेद विस्तारेंसी । श्रीगुरुंनीं निरोपिले विप्रांसी ।
पुढे कथा वर्तली कैसी । विस्तारावे दातारा ॥ ३ ॥
शिष्यवचन ऐकोनि । सांगता झाला सिद्ध मुनि ।
ऐक शिष्या नामकरणी । अनुपम्य महिमा श्रीगुरुची ॥ ४ ॥
किती प्रकारें त्या ब्राह्मणांसी । सांगती श्रीगुरु हितासी ।
न ऐकती द्विज तामसी । म्हणती वाद का पत्र देणें ॥ ५ ॥
विप्रवचन ऐकोनि । कोप करिती श्रीगुरु मुनि ।
जैसी तुझे अंतःकरणीं । तैसी सिद्धि पाव म्हणती ॥ ६ ॥
सर्पाच्या पेटारियासी । कोरुं जाय मूषक कैसी ।
जैसा पतंग दीपासी । करी आपुला आत्मघात ॥ ७ ॥
तैसे विप्र मदोन्मत्त । श्रीगुरुमूर्तीस नोळखत ।
बळे आपुले प्राण देत । दिवांधापरी देखा ॥ ८ ॥
इतुकिया अवसरीं । श्रीगुरु देखती नरासी दूरी ।
शिष्यांते म्हणती पाचारीं । कवण जातो मार्गस्थ ॥ ९ ॥
श्रीगुरुवचन ऐकोनि । गेले शिष्य धांवोनि ।
त्या नरातें पाचारोनि । आणिले श्रीगुरुसन्मुख ॥ १० ॥
श्रीगुरु पुसती तयासी । जन्म कवण यातीसी ।
तुझा वृतांत सांगे कैसी । म्हणोनि पुसती तये वेळीं ॥ ११ ॥
श्रीगुरुवचन परिसोन । सांगे आपण यातिहीन ।
‘ मातंग ‘ नाम म्हणोन । स्थान आपुले बहिर्ग्रामी ॥ १२ ॥
तूं कृपाळू सर्वां भूतीं । म्हणोनि पाचारिलें प्रीतीं ।
आपण झालों उद्धारगति । म्हणोनि दंडवत नमन करी ॥ १३ ॥
ऐसा कृपाळू परमपुरुष । दृष्टि केली सुधारस ।
लोखंडासी लागतां परीस । सुवर्ण होतां काय वेळ ॥ १४ ॥
तैसी तया पतितावरी । कृपा केली श्रीगुरु-नरहरी ।
दंड देवोनि शिष्या-करी । रेखा सप्त काढविल्या ॥ १५ ॥
श्रीगुरु म्हणती पतितासी । एकेक रेखा लंघी रे ऐसी ।
आला नर वाक्यासरसी । झालें ज्ञान अणिक तया ॥ १६ ॥
श्रीगुरु म्हणती तयासी । कवण कुळीं जन्मलासी ।
पतित म्हणे आपण किरातवंशी । नाम आपुले ‘ बनराखा ‘ ॥ १७ ॥
दुसरी रेखा लंघितां । ज्ञान झालें पूर्वापरता ।
बोलूं लागला अनेक वार्ता । विस्मय करिती सकळ लोक ॥ १८ ॥
तिसरी रेखा लंघीं म्हणती । त्यासी झाली जातिस्मृति ।
म्हणे आपण ‘ गंगासुत ‘ । नदीतीरी वास आपणा ॥ १९ ॥
लंघितां रेखा चतुर्थी । म्हणे आपण शूद्रयाती ।
जात होतों आपुले वृत्ती । स्वामी मातें पाचारिलें ॥ २० ॥
लंघितां रेखा पांचवेसी । झालें ज्ञान आणिक त्यासी ।
जन्म झाला वैश्यवंशी । नाम आपुलें ‘ सोमदत्त ‘ ॥ २१ ॥
सहावी रेषा लंघितां । म्हणे आपण क्षत्रिय ख्याता ।
नाम आपुलें विख्याता । ‘ गोविंद ‘ ऐसे देखा ॥ २२ ॥
सातवी रेखा लंघिताक्षण । अग्रयाती विप्र आपण ।
वेदशास्त्रादी व्याकरण । ‘ अध्यापक ‘ नाम आपुलें ॥ २३ ॥
श्रीगुरु म्हणती तयासी । वेदशास्त्र-अभ्यास म्हणसी ।
आले ब्राह्मण चर्चेसी । वाद करी गां यांसवें ॥ २४ ॥
अभिमंत्रोनि विभूति । त्याचे सर्वांगीं प्रोक्षिती ।
प्रकाश जाहला ज्ञानज्योति । तया नरा परियेसा ॥ २५ ॥
जैसे मानस सरोवरास । वायस जातां होय हंस ।
तैसा श्रीगुरु-स्पर्शेसी । पतित होय ज्ञानराशी ॥ २६ ॥
नरसिंहसरस्वती जगद्गुरु । त्रैमूर्तीचा अवतारु ।
अज्ञानी लोक म्हणती नरु । तेचि जाती अधःपाता ॥ २७ ॥
येणेपरी पतितासी । ज्ञान झालें असमसाहसी ।
वेदशास्त्र साङ्गेसी । म्हणों लागला तिये वेळीं ॥ २८ ॥
जे का आले चर्चेस विप्र । भयचकित झाले थोर ।
जिव्हा खुंटोनि झाले बधिर । हृदयशूळ तात्काळीं ॥ २९ ॥
विप्र थरथरां कांपती । श्रीगुरुचरणीं लोळती ।
म्हणती आपणा काय गति । जगज्ज्योति स्वामिया ॥ ३० ॥
गुरुद्रोही जाहलों आपण । केलें ब्राह्मण-धिक्कारण ।
तूं अवतार गौरीरमण । क्षमा करणे स्वामिया ॥ ३१ ॥
वेष्टोनियां मायापाशीं । झालो आपण महातामसी ।
नोळखों तुझे स्वरुप कैसी । क्षमा करणे स्वामिया ॥ ३२ ॥
तूं कृपाळू सर्वां भूतीं । आमचे दोष न धरी चित्ती ।
आम्हां देई गा उद्धारगति । म्हणोनि चरणीं लागती ॥ ३३ ॥
एखादे समयी लीलेसीं । तृण करिसी पर्वतसरसी ।
पर्वत पाहसी जरी कोपेसी । भस्म होय निर्धारे ॥ ३४ ॥
तूंचि सृष्टि रचावयासी । तूंचि सर्वांचे पोषण करिसी ।
तूंचि कर्ता प्रळयासी । त्रयमूर्ति जगद्गुरु ॥ ३५ ॥
तुझी महिमा वर्णावयासी । मति नाही आपणांसी ।
उद्धारावे आम्हांसी । शरणागता वरप्रदा ॥ ३६ ॥
ऐसें विप्र विनविती । श्रीगुरु त्यासी निरोपिती ।
तुम्हीं क्षोभविला भारती । त्रिविक्रम महामुनि ॥ ३७ ॥
आणिक केले महादोष । निंदा केली ब्राह्मणांस ।
पावाल जन्म ब्रह्मराक्षस । आपुली जोडी भोगावी ॥ ३८ ॥
आपुले आर्जव आपणासी । भोगिजे पुण्यपापासी ।
निष्कृति न होता पापासी । गति नाही परियेसा ॥ ३९ ॥
श्रीगुरुवचन ऐकोनि । लागती विप्र दोघे चरणीं ।
कधी उद्धार होऊं भवार्णी । कवणेपरी कडे पडो ॥ ४० ॥
श्रीगुरुनाथ कृपामूर्ति । तया विप्रां नितोपिती ।
राक्षसत्व पावाल प्रख्याति । संवत्सर बारापर्यंत ॥ ४१ ॥
अनुतप्त झालिया कारण । शांतिरुप असाल जाण ।
जो कां ‘ शुक्लनारायण ‘ । प्रथम वाक्य म्हणत असां ॥ ४२ ॥
तुमचें पाप शुद्ध होतां । द्विज येईल पर्यांटतां ।
पुढील वाक्य तुम्हां सांगतां । उद्धारगति होईल जाणा ॥ ४३ ॥
आतां जावें गंगेसी । स्थान बरवें बसावयासी ।
म्हणोनि निरोपिती तया विप्रांसी । श्रीगुरुमूर्ति तये वेळीं ॥ ४४ ॥
निघतां ग्रामाबाहेरी । हृदयशूल अपरांपरी ।
जातांक्षणी नदीतीरी । विप्र पंचत्व पावले ॥ ४५ ॥
आपण केलिया कर्मासी । प्रयत्न नाही आणिकासी ।
ऐसे विप्र तामसी । आत्मघातकी तेचि जाणा ॥ ४६ ॥
श्रीगुरुवचन जेणेपरी । अन्यथा नव्हे निर्धारीं ।
झाले राक्षस द्विजवरी । बारा वर्षे गति पावले ॥ ४७ ॥
विप्र पाठविले गंगेसी । मागे कथा वर्तली कैसी ।
नामधारक शिष्यासी । सांगे सिद्ध अवधारा ॥ ४८ ॥
पतित झाला महाज्ञानी । जातिस्मरण सप्तजन्मीं ।
पूर्वांपार विप्र म्हणोनि । निर्धार केला मनांत ॥ ४९ ॥
नमन करुनि श्रीगुरुसी । विनवी पतित भक्तीसी ।
अज्ञानमायातिमिरासी । ज्योतिस्वरुप जगद्गुरु ॥ ५० ॥
पूर्वीं होतों विप्र आपण । केवीं झालों यातिहीन ।
स्वामी सांगा विस्तारोन । त्रिकाळज्ञ महामुनि ॥ ५१ ॥
जन्मांतरीं आपण देखा । काय केलें महादोषा ।
विस्तारावे स्वामी पिनाका । नृसिंहसरस्वती स्वामिया ॥ ५२ ॥
ऐसे वचन ऐकोनि । सांगती श्रीगुरु प्रकाशूनि ।
म्हणोनि सांगे सिद्धमुनि । नामधारक-शिष्याप्रति ॥ ५३ ॥
म्हणोनि सरस्वती-गंगाधर । सांगे गुरुचरित्र-विस्तार ।
पुढिल कथा ऐकतां नर । पतित होय ब्रह्मज्ञानी ॥ ५४ ॥
ऐसी पुण्यपावन कथा । ऐकतां जन समस्ता ।
चतुर्विध पुरुषार्थ त्वरिता । लाधे निश्र्चयें परियेसा ॥ ५५ ॥
॥ इति श्रीगुरुचरित्रामृते परमकथाकल्पतरौ
श्रीनृसिंहसरस्वत्युपाख्याने सिद्ध-नामधारकसंवादे
मदोन्मत्तविप्रशापकथनं-पतितोद्धारणं नाम सप्तविंशोऽध्यायः ॥
॥ श्रीगुरुदत्तात्रेयार्पणमस्तु ॥
