श्रीगणेशाय नमः ॥
श्रीसरस्वत्यै नमः ॥
श्रीगुरुभ्यो नमः ॥
विनवी शिष्य नामांकित । सिद्धासी असे विनवीत ।
पुढील कथाविस्तारत । निरोपावें दातारा ॥ १ ॥

सिद्ध म्हणे ऐक बाळा । श्रीगुरुची अखिल लीळा ।
तोचि विप्र प्रकट करिता झाला । वांझ महिषी वर्ते ज्याचे गृहीं ॥ २ ॥

तया गांवी येरे दिवसीं । क्षारमृतिका वहावयासी ।
मागों आले महिषीसी । द्रव्य देऊं म्हणती दाम ॥ ३ ॥

विप्र म्हणे तयांसी । नेदी आपुली दुभती महिषी ।
दावितसे सकळिकांसी । क्षीरभरणें दोनी केळी ॥ ४ ॥

करिती विस्मय सकळ जन । म्हणती वांझ दंतहीन ।
काल होती नाकीं खूण । वेसणरज्जू अभिनव ॥ ५ ॥

नव्हती गर्भ, वांझ महिषी । कास नव्हती; दुभे कैसी ।
वार्ता फांकली विस्तारेसीं । तया ग्रामाधिपतीप्रति ॥ ६ ॥

पाहे पां वांझ महिषीसी । क्षीर कैसें उत्पन्नेसी ।
श्रीगुरुमहिमा असे ऐशी । आले सकळ देखावया ॥ ७ ॥

विस्मय करुनि तये वेळी । अधिपती आला तयाजवळी ।
नमन करुनि चरणकमळीं । पुसतसे वृत्तांत ॥ ८ ॥

विप्र म्हणे तयासी । असे संगमी संन्यासी ।
त्याची महिमा आहे ऐसी । होईल त्रिमूर्तीचा अवतार ॥ ९ ॥

नित्य आमुच्या मंदिरासी । येती श्रीगुरु भिक्षेसी ।
वरो नव्हती कालचे दिवशी । क्षीर आपण मागितले ॥ १० ॥

वांझ म्हणतां रागेजोनि । म्हणे क्षीर दोहा जाऊनि ।
वाक्य त्याचें निघतां मुखानीं । कामधेनूपरी जाहली ॥ ११ ॥

विप्रवचन परिसोनि । गेला तो राजा धांवोनि ।
सर्व दळ श्रृंगारोनि । आपुले पुत्रकलत्रसहित ॥ १२ ॥

लोटांगणी श्रीगुरुसी । जाऊनि राजा भक्तीसी ।
नमन केलें साष्टांगेसीं । एकोभावेंकरोनियां ॥ १३ ॥

जय जया जगद्गुरु । त्रयमूर्तीचा अवतारु ।
तुझी महिमा अपरांपरु । अशक्य आम्हां वर्णितां ॥ १४ ॥

नेणों आम्ही मंदमति । मायामोह-अंधकारवृत्ति ।
तूं तारक जगज्ज्योति । उद्धारावें आपणयातें ॥ १५ ॥

अविद्या मायासागरीं । बुडालों असो घोरांघारी ।
विश्र्वकर्ता तारी तारी । म्हणोनि चरणीं लागला ॥ १६ ॥

विश्र्वकर्मा तूंचि होसी । हेळामात्रें सृष्टि रचिसी ।
आम्हां तुंवा दिसतोसि । मनुष्यरुप धरुनि ॥ १७ ॥

वर्णावया तुझी महिमा । स्तोत्र करितां अशक्य आम्हां ।
तूंचि रक्षिता केशव्योमा । चिन्मयात्मा जगद्गुरु ॥ १८ ॥

येणेंपरी श्रीगुरुसी । स्तोत्र करी तो बहुवसी ।
श्रीगुरुमूर्ति संतोषीं । आश्र्वासिती तये वेळीं ॥ १९ ॥

संतोषोनि श्रीगुरुमूर्ति । तया रायातें पुसती ।
आम्ही तापसी असों यति । अरण्यवास करीतसों ॥ २० ॥

काय कारण आम्हांपाशीं । येणें तुम्ही संभ्रमेसीं ।
कलत्रपुत्रसहितेसीं । कवण कारण सांग मज ॥ २१ ॥

ऐकोनि श्रीगुरुचें वचन । राजा विनवी कर जोडून ।
तूं तारक भक्तजना । अरण्यवास काय असे ॥ २२ ॥

उद्धरावया भक्तजनां । कीजे अवतार नारायणा ।
वसें जैसे भक्तमना । संतुष्टावें तेणेपरी ॥ २३ ॥

ऐशी तुझी ब्रीदख्याति । वेदपुराणें वाखाणिती ।
भक्तवत्सल तूंचि मूर्ति । विनंति माझी अवधारीं ॥ २४ ॥

गाणगापुर महास्थान । स्वामी करावें पावन ।
नित्य येथें अनुष्ठान । वास करणें ग्रामांत ॥ २५ ॥

मठ करुनि तये स्थानी । असावे आम्हां उद्धारोनि ।
म्हणोनि लागे श्रीगुरुचरणी । भक्तिपूर्वक नरेश्र्वर ॥ २६ ॥

श्रीगुरु मनी विचारिती । प्रकट होणें आली गति ।
क्वचित काळ येणे रीतीं । वसणे घडे इये स्थानीं ॥ २७ ॥

भक्तजनतारणार्थ । पुढें असे कारणार्थ ।
राजयाचे मनोरथ । पुरवूं म्हणती तये वेळी ॥ २८ ॥

ऐसे विचारोनि मानसीं । निरोप देती नगराधिपासी ।
जैसी तुझ्या मानसीं । भक्ति असे तैसे करी ॥ २९ ॥

श्रीगुरुवचन ऐकोनि । संतोष झाला बहु मनी ।
बैसवोनि सुखासनीं । समारंभे निघाला ॥ ३० ॥

नानापरींचीं वाजंतरेसीं । गीतवाद्यें मंगळ घोषेसी ।
मृदंग काहाळ निर्भरेसीं । वाजताति मनोहर ॥ ३१ ॥

यानें छत्रपताकेंसी । गजतुरंगशृंगारेसीं ।
आपुले पुत्रकलत्रेंसीं । सवें चालती सेवा करीत ॥ ३२ ॥

वेदघोष द्विजवरी । करिताति नानापरी ।
वाखाणिती बंदिकारी । ब्रीद तया त्रिमूर्तींचें ॥ ३३ ॥

येणेपरी ग्रामाप्रती । श्रीगुरु आले अतिप्रीतीं ।
अनेकपरी आरति । घेऊनि आले नगरलोक ॥ ३४ ॥

ऐसा संमारंभ थोर । करिता झाला नगरेश्र्वर ।
संतोषोनि श्रीगुरु । प्रवेशले नगरांत ॥ ३५ ॥

तया ग्रामीं पश्र्चिमदिशीं । असे अश्वथ उन्नतेसी ।
तयाजवळी गृह वोसी । असे एक भयानक ॥ ३६ ॥

तया वृक्षावरी एक । ब्रह्मराक्षस भयानक ।
वसतसे तेथे ऐक । समस्त प्राणिया भयंकरु ॥ ३७ ॥

ब्रह्मराक्षस महाक्रूर । मनुष्यमात्रां करी आहार ।
त्याचे भय असे थोर । म्हणोनि वोस गृह तेथें ॥ ३८ ॥

श्रीगुरुमूर्ति तया वेळीं । आले तया वृक्षाजवळी ।
ब्रह्मराक्षस तात्काळी । येऊनि चरणीं लागतसे ॥ ३९ ॥

कर जोडूनि श्रीगुरुसी । विनवीतसे भक्तिसी ।
स्वामी माते तारी तारी ऐसी । घोरांघारी बुडालो ॥ ४० ॥

तुझे दर्शनमात्रेसी । गेले माझे आर्जव दोषी ।
तूं कृपाळू सर्वभूतांसी । उद्धरावें आपणातें ॥ ४१ ॥

कृपाळूमूर्ति श्रीगुरु । त्याचे मस्तकी ठेविती करु ।
मनुष्यरुपें होऊनि येरु । लोळतसे चरणकमळीं ॥ ४२ ॥

श्रीगुरु म्हणती तयासी । त्वरित जाईं संगमासी ।
स्नान करितां मुक्त होसी । पुनरावृत्ति नव्हे तुज ॥ ४३ ॥

श्रीगुरुवचन ऐकोन । करी राक्षस संगमी स्नान ।
कलेवर सोडून । मुक्त झला तत्क्षणीं ॥ ४४ ॥

विस्मय करिती सकळ लोक । म्हणती होईल मूर्ति एक ।
हरि-अज-पिनाक । हाचि सत्य होईल ॥ ४५ ॥

राहिले गुरु तया स्थानीं । मठ केला तत्क्षणीं ।
नराधिपशिरोमणि । भक्तिभावे वळगतसे ॥ ४६ ॥

भक्ति करी तो नरेश्र्वरु । पूजा नित्य अपरांपरु ।
परोपरी वाजंतरु । गीतवाद्ये पूजीतसे ॥ ४७ ॥

श्रीगुरु नित्य संगमासी । जाती अनुष्ठानकालासी ।
नराधिप भक्तींसी । सैन्यासहित आपण जाय ॥ ४८ ॥

माध्यान्हकाळीं परियेसीं । श्रीगुरु येती मठासी ।
सैन्यासहित आनंदेसी । नमन करी नराधिप ॥ ४९ ॥

एखादे समयी श्रीगुरुनाथ । बैसवी आपुलिया आंदोलिकेंत ।
सर्व दळ सैन्यासहित । घेऊनि जाय वनांतरा ॥ ५० ॥

भक्तवत्सल श्रीगुरुमूर्ति । भक्ताधीन आपण असती ।
जैसा संतोष त्याचे चित्तीं । तेणेंपरी रहाटती देखा ॥ ५१ ॥

समारंभ होय नित्य । ऐकती लोक सकस्त ।
प्रकाश झाला लौकिकमतें । ग्रामांतरी सकळै जना ॥ ५२ ॥

‘ कुमसी ‘ म्हणजे ग्रामासी । होता एक तापसी ।
‘ त्रिविक्रमभारती ‘ नाम त्यासी । वेद तीन जाणतसे ॥ ५३ ॥

मानसपूजा नित्य करी । सदा ध्याय नरहरी ।
त्याणें ऐकिलें गाणगापुरीं । असे नरसिंहसरस्वती ॥ ५४ ॥

ऐके त्याची चरित्रलीला । मनीं म्हणे दांभिक माळा ।
हा काय खेळ चातुर्थाश्रमाला । म्हणोनि मनीं निंदा करी ॥ ५५ ॥

ज्ञानमूर्ति श्रीगुरुनाथ । सर्वत्रांच्या मनींचे जाणत ।
यतीश्र्वर निंदा करीत । म्हणोनि ओळखे मानसीं ॥ ५६ ॥

सिद्ध म्हणे नामांकिता । पुढें अपूर्व जाहली कथा ।
मन करुनि सावधानता । एकचित्तें परिसावें ॥ ५७ ॥

म्हणोनि सरस्वती-गंगाधर । सांगे गुरुचरित्रविस्तार ।
ऐकतां होय मनोहर । सर्वाभीष्टे पाविजे ॥ ५८ ॥

॥ इति श्रीगुरुचरित्रामृते परमकथाकल्पतरौ श्रीनृसिंहसरस्वत्युपाख्याने सिद्ध-नामधारकसंवादे
ब्रह्मराक्षसमुक्तकरणं नाम त्रयोविंशोऽध्यायः ॥

॥ श्रीगुरुदत्तात्रेयार्पणमस्तु ॥